Grace and Truth

This website is under construction !

Search in "Dan":
Home -- Dan -- 01. Conversation -- 3 Bible not Corrupted

Previous booklet -- Next booklet

01. ‘zɔn ö =gban “Klisi –bha –a –dhiang –zë mëng’ –nu –dhɛ -sü

3 - BIBLö -YÖ GAGADE ‘KA ‘BËN’ YAA- -BHA

The first main dogmatic hindrance for a Muslim in becoming a Christian is their reproach that the Bible has been corrupted. Is this really what the Koran teaches and how can you help a Muslim build trust in the Bible? These questions are addressed on the basis of the Old Testament, the New Testament, common sense, the Koran and your personal testimony.



‘zɔn ö =gban “Klisi –bha –a –dhiang –zë mëng’ –nu –dhɛ -sü

3.01 -- Biblö -Yö Gagade ‘ka ‘bën’ Yaa- -Bha

3.02 -- -A Züdɔsü

‘’Mɔɔsëëbhomɛ ‘gbɛ =dede zuë’’ ‘zëzëma ‘yoo- pö =dhɛ Biblö -wo –yö -slëëgüsü ‘ka. –Yö -kë mɛ ‘gbɛdhɛ ‘gü =dhɛ Elɔpö -sɛgümɛ =në ‘wo kpengdhö ‘ö- -nu këwɔn ‘dhö -së; -a nu –bha ‘wɔnwɔkɔ -yö =mɔɔsüka ‘kwëë, ‘’kɛɛ mɛ -tiaandhö ‘koo bha –wo –tosɛa –kë ‘’bhluu –bhluudhɛ ‘gü: -wo ‘dhang –bhodhiʋ̈ =dhɛ ‘tɔng- ‘sëëdhɛ, ‘’Tan sëëdhɛ -nu waa –nëngkwëë -dɛɛ -nu bha –a –zëkadhɛ ‘yaa- -bha. –Yö -gun ‘’dhʋ̈ ‘kpa =be. ‘’Kɛɛ ‘sëëdhɛ ‘’pɛpɛ ‘wo- =slëëta bha –ang –zëkadhɛ -ya –bha. ‘yö -bɔ Yesu ‘kamɛ ‘wo =dɛɛ -wo ‘go –sü ‘ka ziaan –ta ‘yö ‘wo =ziö ‘’wlaawɔn waa ‘wɔndɔzaɔ -sü -nu =këng-.

‘’Mɔɔsëëbhomɛ -nu –bha –Zlanwo ‘sëëdhɛ -be 66 bha- -da zaɔdhe ‘gü -gɛn –mü -më ‘ka? –A kë -sü kö -wa pö =dhɛ –Zlanwo ‘sëëdhɛ bha –wa –zuö -kɔkeeta bha- -gɛn –go ‘mɛ?

3.03 -- ‘’Tɔng- ‘sëëdhɛ -bha –kë ‘’wlaawɔn ‘ka –sü ‘ö -Kwlana ‘gü

-Kwlana ‘gü -wokpö -kaɔngdo –yo mü ‘ö- -kë ‘ö ‘’mɔɔsëbhomɛ -nu zuë’’ ‘zëzë -ma –Zlanwo ‘sëëdhɛ -bha. Maadu kë ‘pë Ala –ya pö- -dhɛ Zufö -nu ‘’gblʋʋ ‘’piʋ -dhiang –zë “kɛɛ ‘yii “dhɛ bho- -ta ‘papadhö “mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ ‘kö ‘wɔn ‘ö -gban ‘tɔng- ‘sëëdhɛ waa wɔkɔ -nu –bha –wa ‘gü ma.

‘Ka ‘dho ɒ ‘wɔnzɔɔn –nu kë ‘’wlaawɔn ‘ka. (-Kwlana al-Baqara 21:41)

‘Ka ‘dho tɛanwɔn ‘sü ‘ka- =baa =sua ‘ka. ‘Ka ‘dho tɛawɔn –dinngkpɔ, ‘’kɛɛ kö ka- -dɔ. (-Kwlana al-Baqara 2:42)

Mɛ ‘bha –nu –wa –nu kpö ‘gü ‘yoo tɛawɔn =slëë- -ta, kö =waa- ma, kö ‘pë ‘wo- kë sië bha (-wa –dɔ) (-Kwlana al-Baqara 2:75)

‘’Dhang –yö ‘kpɔ ‘mɛ ‘wo ‘sëëdhɛ -be bha- -bɛnzë wo –kɔdhiʋ̈ -nu –bha, ‘yö ‘wo- pö, ‘gomü, kö -wa =trɔɔn ‘në ‘bha ‘sü: “ –Yö -go –Zlan ‘gü!” . (-Kwlana al-Baqara 2:79)

-Mɛ ‘gbɛ ‘wo- -nu kpö ‘gü, wo –zë, -wo tɛawɔn –dingkpɔ, kö -wa –dɔ ‘sa. (-Kwlana al-Baqara 2:146)

‘ee ‘sëëdhɛbe -mɛ! ‘Më -kë ‘yö ‘ka tɛawɔn –dingkpɔ =sua =wlöö ? ‘Më -kë ‘ka tɛawɔn –dingkpɔ, ‘’Kɛɛ kö ka- -dɔ ? (-Kwlana l ‘Imrân 3:71)

’yö ‘ka ka ‘‘dhi bɔ- ‘gü -kpɛɛwo ‘dhang- -bho ‘‘dhiʋ̈sü ‘ka =dhɛ -yö -go ‘sëëdhɛbe bha- ‘gü, ‘’kɛɛ kö -wo ‘sëëdhɛbe –gɔ =dhɛ -dhɛngdhö.

 (-Kwlana  l ‘Imrân 3:78)

‘Zufö ‘bha –nu –wo ‘sëëdhɛbe bha- -wo –nu –zë -gɔ ‘ka (-deyaanwɔn ‘ka: ‘yö ‘wo –wokpö ‘bha –nu bho ‘‘gblʋʋ ). (-Kwlana al-Nisâ’ 4:46)

‘‘Kɛɛ =wa- -nu -bha –mlɛɛ -gɛn ‘’kan, ‘yö ‘yi ‘‘dhang bho- -nu –bha ‘yii- -nu zuë’’ =kë ‘‘glɔɔ -glɔɔ. ‘Yö dhiang bha ‘waa- zëkɔ -së kë; ‘Yö -wo –nu ‘wo pö- -nu –dhɛ bha –ang –zo –yö bhɔ- ‘‘pɛɛn ‘bha –nu ‘ka. (Sourate al-Mâ’ida 5:13)

‘Mɛ ‘wo- pö wozë: ‘‘ –bɔ Yesu ‘kamɛ -mü wo ‘ka bha- -nu kpö ‘gü‘‘ ‘ya ‘‘wɩ- -nu –bha –mlɛɛ -bha, ‘yö mɛ ‘bha –nu –zo –yö bhɔ -wo ‘wo- pö bha- ‘ka. (Sourate al-Mâ’ida 5:14)

Mɛ ‘‘ʋʋ mɛ ‘ö -zota, ‘‘mɔɔwogü, -wokpö -kaɔngdo bha- -ta –yö -dho –kpan zadɔmɛbha –wo =gaɔ ‘‘saaga -bha:

  • ‘Yii kë Zufö -nu =gban ‘ka, mɛ kpönë ‘dɛdɛ, =në ‘wo gun- ‘‘piʋ̈ ‘wo Maadu gɔɔbho (-Kwlana al-Baqara 2:75, 146; l ‘Imrân 3:78).
  • ‘‘Kɛɛ kö -wo zɛng‘‘ –zɔn –nu –dhɛ -sëka (-Kwlana al-Nisâ’ 4:46), (Sourate al-Nisâ’ 4:46), ‘yö tɛawɔn –dingkpɔ gbɔ ‘‘dhiʋ̈ bongsü ‘gü (-Kwlana al-Baqara 2:42; l ‘Imrân 3:71).
  • ‘Yö ‘wo ‘Atanna –bha ‘sëëdhɛ –wo bha- ‘gümasü -kë Maadu –gɔ ‘‘gbɩɩ- ‘yö ‘waa- ‘sëëdhɛ bha- ‘klɔɔ- pö- -dhɛ kö =ya nu pë ‘dhɔ -a –nu ‘‘piʋ̈ (-Kwlana al-Baqara 2:41, 79).
  • ‘Yö -wokpö ‘dhɛ dho zadɔ -nu –bha bha- ‘bha –nu pö- -dhɛ (-a –nu –bha mɛ do ‘bha ‘ö -da dhe ‘‘piʋ̈ bha- -wɔn ‘gü) (-Kwlana al-Baqara 2:42, 1456; 3:71).
  • ‘Yö ‘wo- -wokpö ‘bha –nu =slëë- -ta kö ‘ya ‘dho ‘klɔɔ ‘gü ma (-Kwlana al-Baqara 2:75; al-Nisâ’ 4:46; al-Mâ’ida 5:13).
  • ‘Yö ‘wo ‘tɔng ‘sëëdhɛ bha- ‘güpökɔ yaa –kë kö ‘mɛ ‘bha ‘dho ‘pë wo- pö sië bha –a ‘güma (-Kwlana l ‘Imrân 3:78).
  • ‘Yö ‘wo ‘sëëdhɛbe ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ bha- -bɛnzë ‘yö -kë -nu ‘gü =dhɛ -yö -go Atanna ‘‘piʋ̈ (-Kwlana al-Baqara 2:79).
  • ‘Yö ‘wo –wlö -wokpö ‘gbɛ -ta wo –deyaan, -wo kë wadɔ -a –kë ‘‘dhʋ̈ -sü ‘gü -bɔ Yesu ‘ka –mɛ -nu –bha (-Kwlana al-Mâ’ida 5:13, 14)

-Yö -slɔɔ ‘‘puu –ta =dhɛ Zufö kpö ‘dɛdɛ ‘wo -bɔ Yesu ‘Ka ‘wo gun Medinö =në -nu –gɔwɔn ‘yaa gun dhi sië Maadu –dhɛ bha. –Bhadhi –yamɛbhawɔn suu ‘ö kë =wa Atanna –wo slëë- -ta ‘‘iin =waa- ‘bha bho- -ta bha Zufö -nu ‘kpiidhɛ ‘‘tʋ̈ng ‘bhaa gun- ‘gü. Zufö ‘wo ‘‘kpʋngtaa ‘tɔng ‘sëëdhɛ =dede –gun –nu =gban –gɔ.

‘Yaa –dhɛbhagü -Kwlana ‘gü dhɛ ‘tɔng- ‘sëëdhɛbe –todhʋ̈sü bha =waa- slëë- -ta –sü ‘ka Zufö -nu ‘dhɛyö ‘‘iin- mɛ kpö ‘bha ‘ka. Kö ‘yii kë -a –wokpö ‘bha –nu waa- ‘‘dhiyanwo ‘bha –nu ‘ö ‘wii- klɔɔ- pö -së ‘ka. ‘Tɔng- ‘sëëdhɛ -bha –slëëtasü -zë -dhiang ‘bhaa zësü ‘ka –Kwlana ‘sëëdhɛ ‘gü.

Zufö -nu, waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu, ‘waa gun =mɔɔ sië- -bha kö -wo ‘‘dhibɔ -Zlanwo ‘sëëdhɛ ‘gü, ‘‘kɛɛ -wo –gun wo –de –zopiʋ̈wɔn =në pö sië, waa –a –nu –de –zotagüwɔn –nu. –Yö -kë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘gü =dhɛ -ziö Zlanwogüsü ‘ö dhɔɔdhɔɔdhö bha =në- -zɔn dhɛ mɛ -yö -kplüsü ‘ka =dedewo –Zlan –bha –kɔgban ‘gü. –Yö -gun Maadu ‘‘piʋ̈ =dhɛ -yö Atanna –wo =dede ma ‘yii ‘‘wɩ mɛ ‘bha –zotagüwɔn ‘ka.

‘Kwa –dhɛga –Kwlana ‘gü -ya –zɔn =dhɛ -a pö -sü ‘ö =dhɛ Atanna –wo –yö -slëëtasü ‘ka bha –gɛgbanwɔn ‘yaa –mü. ‘Yaa –Kwlana ‘gü =dhɛ, -Nëngkwë -dee sëëdhɛ bha –yö -slëëtasü ‘ka, -a –gɛn –mü =dhɛ Maadu –gun –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu =bhlëë -ya sië.

3.04 -- Maadu ‘tɔ mɔɔsü ‘ö Biblö ‘gü

‘Dhɛ ‘ö Zufö -nu waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘gbɛ ‘wo ‘‘mɔɔ- ‘ka ‘wo –ya ‘‘mɔɔsëëbhosü -bha, ‘yö ‘wo zun wo –de dhɛɛ‘‘ ‘kpɔ -sü -bha =dhɛ Maadu ‘tɔ, ‘ö -kë =dhɛ pëyi ‘wo –kɔglʋʋ -ya –ta =në ‘dhö -a -bha mɛ -nu –gɔ, bha- -dhɛ ‘yaa- -bha kö -yö kë Biblö ‘gü. Yö =në- -wɔn ‘gü ‘yö -ya pö -Kwlana ‘gü Yesu –bü ‘gü, ö zian ‘gü mɛ ‘bha –dho –nu ‘wo- -dhɛ Amɛdö (Kwlana al-Saff 61:6).

‘Ö sü- -bha, -yö -kë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘gü =dhɛ Zufö -nu waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu =në ‘wo Maadu ‘‘iin –a Amɛdö -tɔ bho Biblö ‘gü.

-Kɔ do bha- ‘gü ‘yö ‘wo zun ‘wɔn ‘‘pɩ ‘pɔn –sü -bha kö ‘‘plüünbho –wo ‘ö -gban Maadu –bha ‘ö -dingkpɔsü ‘ka –wa –ga =slɔɔ. –Wo ‘‘dhibɔ -nu wo Detedhonɔmö 18:15. Moizö -ya pö: „ Atanna ü -bha –Zlan, -dhö -kɔ ‘‘yɛ mɛ ‘bha –bha ka kpö ‘gü, ü dheebhang –nu kpö ‘gü -wodhiʋ̈loomɛ do ‘ö =dhɛ ü ‘dhö: ka –dho ‘‘tʋ dɔ- -wo -bha,, ‘‘Mɔɔsëëbhomɛ -nu zuëëniida ‘ka ‘yö ‘wo- pö: -Wodhiʋ̈loomɛ ‘wo =wɩ- ‘ka bha –wo –wɩ Maadu =në- ‘ka bha. ‘‘kɛɛ ‘wii ‘‘tʋ̈ng kë- ‘gü =dhɛ -wodhiʋ̈loomɛ bha –yö ‘go Israɛdhö -sɛ =në- ‘gü. =Ya kë =dhɛ ‘mɛ ‘wo ‘‘wɩ sië Detedhonɔmö 18:15. –bha bha ‘kwa- -yɔɔ bɔ- -nu –gɔ kwa –dha pö =dhɛ Maadu bha Isrɛdhö mi –mü, ‘‘iin Zufö mü, -a -yɔɔ =në -wɔ kwa ‘‘yaan bha.

-Nëngkwëë -dee ‘gü, Yesu –bha ‘‘plüün bho –wo do –yö mü: ‘‘ Kɛɛ mɛdhuaamɛ, -Zuu ‘‘Slëëslëë ‘ö n Dë dhö- bɔ n’tɔ ‘gü, yö =ne ; dho ka =klang kë ‘wɔngban ‘ka,, (Zan 14:26; ‘yö ‘zü Zan 14:16-17). –yö -kë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -naa ‘sëëdhɛdɔmɛ -nu ‘gü =dhɛ mɛdhuamɛ ‘wo =wɩ- ‘ka bha –wo wɩ Maadu =në- ‘ka. ‘Yö ‘wo –dhɛga –wokpö ‘ö ‘Glɛkö ‘gü paraklétos (Mɛdhuamɛ) ‘yö ‘wo wo –zota =dhɛ -wo slëë =në ‘wo- wo- -ta (-yö -mɔɔ -bha ‘ö -kë -bɔ -Yesu ‘kamɛ -nu –këwɔn ‘ka) –wokpö ‘ö Glɛköwogü paraklétos bha- ‘ka, -wokpö ‘ö- ‘klɔɔ- -yö -kë “ mɛ bhlëbhlësü ” ‘ö waa Maadu ‘tɔ ‘ö ‘‘mɔɔwogü ‘wo do. ‘‘Kɛɛ dhiang suu ‘kö bha –a =bhlëë ‘yaa ‘dhö, -a –gɛn –mü =dhɛ ‘‘mɔɔsëëbhomɛ ‘bhaa yöö ‘‘wɩ- -bha kö Maadu kë Yesu –bha bɔmɛ -zë ‘ka. –Zuu ‘ö bɔ Yesu –bha =klang –nu –dhɛ bha –yö -dhö ‘to- -nu ‘‘piʋ̈ ‘ö dho kë- -nu ‘gü ‘zü (Zan 14:17).

3.05 -- -Sɔbhɛɛ ‘ö ‘yaa Biblö -dhɛ -së

=Dhɛ ‘ö ‘sëëdhɛdɔmɛ waa ‘wɔnklɔɔpömɛ -nu ‘wo ‘‘mɔɔsëëbho, kö Maadu =ya ga –a yi =ya =gwëë, ‘yö Bible waa –Kwlana ‘wo –wo zangta, ‘yö ‘wo- -dhɛyö =dhɛ, ‘sëëdhɛbe =plɛ ‘wo bha, kö -wo –wɔsüka ‘kodhiʋ̈ -piɔndhö , -a këkɔ ‘gü, -a –bɛnzëkɔ -zian ‘gü, -a -ga –ziaan =waa- wo mɛ ‘‘yanga ‘ka, ‘pë ‘bha ‘kö yöö kë- -bha =dhɛ -gogblʋʋpë ‘dhö ‘yaa mü. ‘Pë ‘ö zuëmuubhosü =zɔng bha –yö -go =dhɛ mɛ =gban –wo –ya ‘gü do =dhɛ -bɛzësü ‘‘pɛpɛ -zë -a =gban ‘gümasü ‘yaa do, Biblö waa –Kwlana pö =ya kë- -nu –bha kö mɛ -nu –bha ‘gü gɛn –yö -go Biblö ‘gü. ‘‘Mɔɔsëëbhomɛ -naa ‘wɔndɔsü ‘gü, ‘‘sëëdhɛbe =plɛ bha‘‘ –ang –bha kësü -go mɛ zë -dhang –nu ‘gü, ‘ö- -gɔ go ‘‘sëëdhɛbe dhemɛ‘‘ ‘‘piʋ̈. –A kë -sü kö zaɔdhe -yö kë -kpɛɛwo bha –ya –zɔn =dhɛ ‘tɔng ‘sëëdhɛ waa –nëngkwëë -dee bha pö -ya –nu –bha. ‘‘Dhiyanwo bha –a –wokpö -totaamasü -naa bha –ya –zɔn =dhɛ -zuu yaa ‘ö -kë Biblö ‘yaɔ ‘ka bha –yö mü, yö në ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu kun =dhuang ‘ka, ‘‘mɔɔsɛ ‘gü.

3.06 -- Deda –bha dhiangzë -kɔ ‘ö =dhɛ bhaa ‘‘yi ‘dhö

-Gwlü -yaaga –naa ‘wo- -ya Biblö -bha –gɛn –yö -go gɔndë ‘wo- Deba –kë, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ ‘ö go ɛndö, ‘ö -yasü ‘dhö mɛtiisɛ ‘gü bha- ‘‘piʋ̈. ‘Yö- pö ‘wɔndɔmɛ -nu ‘wo Elɔpö -dhɛ -nu ‘gü, ‘‘sɛ =kɔɔnmɛ -nu, pë kɔɔ‘‘ –mɛ -nu, -zotawɔngümɛ -nu ‘wo –deta ‘ö ‘waa bɔ -Kwlana ‘ka, ‘ö ‘wo- ‘‘piʋ̈ =dhɛ -wo tɛawɔn ‘ö Biblö ‘gü =në- -zɔn. Dhiang ‘ö suu ‘ö dɔ Biblö -gɔ bha, -yö -Kwlana ‘gü -wɔn –dɔ ‘‘zaɔ. ‘Yö =naɔmɛ -nu ‘wo –kë ‘‘wɔyi dëmɛ -nu ‘ka –wo ‘wëë- nu- -nu –dhɛ, ‘Yö sü =dhɛ -yö -wɩ -bha, ‘‘sɛgɔ ‘‘saɔdhu ‘wo ‘‘kpʋntaa yö, -zianwo –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu, -wo -zoyö Biblö -wo –dhɛ.

Gɔnde ̈ ‘wo- Deba –kë bha –ya –pö =dhɛ Yesu ‘yii tɛanwɔn pö -a –bha –gogagüsü ‘‘gblʋʋ -ta: „ yö -mü =dhɛ -kɔ do ‘ö Zonasö -yö =dhɛkpaɔyi –yaaga waa gbeng –yaaga –kë ‘ka ‘yuu- ‘kpii- ‘‘dhi bha –kɔ do bha- ‘gü Mɛgbö -dhö =dhɛkpayi –yaaga waa gbeng –yaaga kë- ‘ka ‘‘sɛ ‘‘gblüdhö“ (Matiö 12:40; Makö 8:11-12; Dhukö 11:29-32). Deba –ya –pö ‘‘dhidhɛyaagü =dhɛ Yesu –yö -wɔ ga ‘gü ‘ö sü ‘‘maadhooyi ‘‘dɔɔka –bha ‘ö zun- ‘ka =glooyi ‘‘dhiapiʋ̈ -bha, =ya kë ‘‘dhʋ̈ kö -ya –pö =dhɛ -dhɛkpaɔyi do waa- ‘gbü waa gbengyi do, kö ‘yii kë -dhɛkpaɔyi –yaaga waa gbengyi –yaaga ‘ka. ‘Ö ‘‘dhʋ̈ kö Yesu ‘yaa ‘dhang- -bhodhiʋ̈mɛ ‘ka!

-Bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘gbɛ ‘waa =dhɛdhɛ bha- -yɔ =slɔɔ ‘yö- -nu –kɔ -yö zɔng. –Dhɛ ‘ö bha- ‘gü, -a –yɔɔ =nɛ: =ya kë Zufö -nu wɔ -kɔ ‘gü, ‘wɔn ‘dhɛ ‘kö =ya kë -dhɛkpaɔyi ‘kö- ‘gü, -yö -kë ‘‘tʋ̈ng ‘‘ʋʋ ‘‘tʋ̈ng ‘ö- ‘gü -dhɛkpaɔyi bha- ‘ka, kö -dhɛkpaɔyi ‘dhɛ bha –a –todhʋ̈sü ‘güwɔn =në bha (‘kö =kë gbeng ‘‘iin ‘yën- ‘gü =wɛ). =dhɛkpaɔyi do bha, -a ‘güwɔn =ya kë ‘‘dhiapiʋ̈ -ee, kö- -dhɛkpaɔyi bha –a ‘güwɔn =në bha, ‘kö -ziaan yaa –kë ‘‘tʋ̈ng ‘‘ʋʋ ‘‘tʋ̈ʋ̈ ‘ö- ‘gü yi bha- ‘ka kö ‘yö bha, ‘‘maadhooyi, ‘ö kë- -nu –bha ‘‘dhɔɔgɔ yi –Blɛɛsü ‘ka –yö =dhɛ =dhɛkpaɔyi do ‘dhö ‘‘dhɔgɔ ‘gü, =ya kë ‘‘dhʋ̈ kö -dhɛkpaɔyi –yaaga waa gbeng –yaaga =në bha.

‘Yii kë -zotagüwɔn ‘ka ‘‘wɛɛwɛɛ. –wokpö ‘ö -kë “yaandhiʋ̈” ‘‘iin ‘zü “dhi ” kö -ya –pö =dhɛkpaɔyi do; ‘‘ maa- pö: Yaandhiʋ̈, ma ‘sëëdhɛ do –bɛnzë, kö -ya –zɔn =dhɛ ‘ma ‘sëëdhɛ bha- zübho gbeng =zinggü kö ‘a- ‘‘dhiʋ̈ ‘to gbeng =zinggü dhia‘‘! =y akë =dhɛ ‘ma- pö: ‘Ma- pö ‘zü: Dhia‘‘, a –dho ‘dho ‘wëë- -kɔ ‘gü, kö ‘mii- pö a –dho =gloo ‘wëë -kɔ ‘gü.

‘Wɔngüma –kɔ suu ‘kö bha, ‘ö ‘yaa dhiangzëkɔ ‘‘gblʋʋ -ta bha, ‘yö Debatö -ya sü kö -yö -dɔdhübhasü waa –gogagüsü -wɔn –da ‘ka zaɔdhe ‘gü. Yö =në ‘wɔndɔmɛ -nu ‘dhö -Zlanwodaanmɛ -nu ‘wo –kë =dhɛ wo- -kɔpiʋ̈ bho, -ang –bha –zotadhe ‘ka, ‘yö -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘wo –kë =dhɛ woo ‘dhang- bho- ‘‘dhiʋ̈ =dhɛ pö -mɔɔ -bha ‘ö -kë Biblö ‘gü. ‘Yö -dɔ kwa –gɔ -gɔnyangümɛ ‘ö- ‘‘dhi -dhɛ -kë =dhɛ =mlɛɛ -bha ‘dhö bha ‘ö -ya –pɛnsü -bha mɛtiisɛ ‘gü, ‘‘kwi ‘‘tɛaan –sɛ waa –dhɛgnan –bha. –A zë -dhiang ‘ö -wo ‘gbɛdhɛ ‘gü ‘ö ‘‘dhʋ̈ -kwɛ ‘gbɛ =dede ‘ka bha, -a pin ‘ö- -dhɛ ‘yaa- -bha kö -wa –zuö -kɔkeeta –yö -dhö.

3.07 -- ‘Dhang- -bho Biblö ‘‘dhiʋ̈sü =dhɛ -yö tɛanwɔn ‘ka bha- -gɔzësü

-A -wɔn ‘yaa mɛ ‘kun, kö, -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu, ‘wo ‘‘kpʋngtaa, ‘‘kɛɛ kpɛnggdhö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –bha ‘dhang- -bho Biblö ‘‘dhiʋ̈sü bha -yö dɔ -yɔklɔɔdhö. Mɛ ‘‘ʋʋ mɛ ‘ö- pö =dhɛ ‘ö Yesu -bha -naɔwo –së pö -bɔ Maadu ‘ka –mɛ -nu –dhɛ -a –dhɛa –bha kö -yö bɔ -kɔ =gban –ta kö -yö -zoyö Biblö -dhɛ -sü ta -ang ‘gü, ‘yaa yö -zë ‘ka kö ‘‘wɛɛwɛɛ -wɔn –mü. ‘‘Tan ‘ö Luisö Nikodha, -kwɛzlan ‘ö Zinzendorf (1700-1760) –ya bho bha –a =bhlëë -yö =tun ‘wɔntaɔngsë pö -sü ‘ö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu kpö ‘gü =dɛɛ.

Dëmɛ, ü ‘tɔ -yö -kë =dhɛ ‘‘sëng ‘dhö
=Naɔ -gbëë ‘ö bha –a ‘kun –së.
‘Yö n –zokun gbaɔdhe =gban –ta,
=Naɔ -nu ‘ö- -yödhiʋ̈bhlɔɔ ‘yaa ‘dhö- -bha.
‘Kö ü -wo yoo kë dhiɔng –pë ‘ka
Ma –zotandhe, yö -zë, ‘de dho- bhɔkɔ -dee kë ?
-Tosɛa –todhʋ̈sü waa ‘‘kpʋntaadhɛ =gban
‘waa pëbhaka, kö ü -wo =ya n pa.

(German Protestant Hymnal, EKG 436)

De =në ‘ö- ‘‘piʋ̈ =dhɛ ‘ö ‘pë dho- pö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ ‘ö =slɔɔ, dhɛɛ‘‘ ‘‘sɔɔdhu ‘ö mɛ -zokun =nɛ:

  1. =gbɛkiëdhɛ ‘ö go –Nëngkwëë zii ‘gü ‘ö -gban tɛanwɔn ‘ö go Atanna ‘‘piʋ̈ -a -bha;
  2. =gbɛkiëdhɛ ‘ö go Yesu waa –bɔmɛ -nu ‘‘piʋ̈ ‘ö -gban –Nëngkwëë -dee waa zii ‘ö- -wo ‘yaa ‘go ‘‘gblʋʋ -a -bha;
  3. Mɛ ‘‘wɛɛ ‘bha –nu –bha –gbɛkiëëdhɛ -bha;
  4. -De –tamasü ‘ö =dhɛ -Kwlana –go –Zlan ‘‘piʋ̈ ‘yö Biblö -wo ‘dhö -gogblʋʋsü ‘ka;
  5. -Zlan –bha ‘gügbɩɩdhɛ -kë mɛ -kɔ ‘kasü -nu ‘ö ‘wo- -gɛndɔ.

3.07.1 -- =gbɛkiëdhɛ ‘ö go –Nëngkwëë zii ‘gü ‘ö -gban tɛanwɔn ‘ö go Atanna ‘‘piʋ̈ -a -bha:

Kö ‘ü- kë kö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –wa ‘güma dhɛ Atanna –yö ‘‘tʋ̈n –kë ö -dewo ‘gü, -bhö -wokpö -nu ya- daan-:

● Zedhemi 1:11-12 –bha, kwa- -wopö =dhɛ: „ Atanna –wo –yö -yö n –bha ‘yö- pö n –dhɛ: ü -dhɛ -yö -ee, Zedhemi ? ‘yaa- -yɔɔ bɔ: A –kpan ‘‘dhü do kwɛɛ‘‘ –bha ‘-ya ‘‘yaan ‘. ‘Yö Atanna –ya pö n –dhɛ: Ü -dhɛga –së; a ‘‘tʋ̈ng –kë n –dewo ‘gü kö- ‘güwɔn –yö kë“.
‘Yö -wodhiʋ̈loomɛ bha- -zo –yö -gban, -zoyödhe ‘ka =dhɛ Atannan –wo bha- -gɛn –yö -gbansü ‘ka =dedewo, -a –gɛn –mü =dhɛ Atanna –yö ‘‘tʋ̈ng –kë ö -dewo ‘gü. Atanna ‘yaa yizë ‘‘iin –a sëë ‘yaa bho: -A ‘‘yan –yö mɛbhɩɩdhe –nu –bha kö ‘wa ‘dho –a wo slëë- -ta. –A ‘‘yan –këbhasü bha ‘yii kë -a wo –bha dosɛng, ‘‘kɛɛ -a –wo ‘ö ‘pë- pö -a ‘güwɔn kësü, waa ‘gügbɩɩdhɛ ‘ö- ‘gü. Mɛ ‘bhaa ‘dhö kö -yö dɔ ‘pë ‘ö Gügbɩɩdë ‘‘kpʋngtaadhɛ -Gɔmɛdë pöwo –nu –gɔ.

● Detedhonɔmö 4:2 ‘gü, kwa Moizö zëdhiang –wopö: „ ‘Ka ‘dho pë ‘‘ʋʋ pë ‘bha –ziö dhiang –nu ‘ö ‘a- zë ka –dhɛ bha- -ta, ‘yö ‘ka ‘dho pë ‘bha bho- -ta; ‘‘kɛɛ -ka Atanna –wo =bhlëë -ya, ka –bha Zlan, =dhɛ -kɔ ‘a- pö- ‘ka –a ‘dhö,,.

De –mü, ‘ö dho =mɔɔ- -bha –deyaanwɔn ‘ka ‘‘iin ‘tiikawɔn kö -yö Atanna –bha ‘tɔng- -nu waa ‘‘plüünbho –wo –nu bha- bho ‘‘gblʋʋ, kö -yö ö -de –bha –zotagüwɔn =zuö- -ta ‘‘iin ‘zü kö -ya bho- -ta ‘‘gbɩɩdhɛ -zian ‘ka ? Dëmɛ =dede –ya –pö, -bɔ Moizö -ta –sü ‘ka, kö -wo ‘‘yan ‘to ö -wo –bha kö -wa –maa kë -a –bhogblʋʋ -pë -nu –gɔ, kö -wa daan wo zuë‘‘ kö -wa ‘güwɔn kë ‘‘tʋ̈ng =gban ‘gü. Biblö yöö =dede –yö tɛawɔn –takɔɔ. –Wodhiʋ̈loomɛ zë -dhiang mɛ ‘‘tʋbhakun, ‘‘mɔɔsɛ ‘gü, =dhɛ Ala –wo =dede =në- ‘dhö! –Naa ‘bhaa Ala waa- -wodhiʋ̈loomɛ =zinggü. Ala –bha bɔmɛ bha –kɔmɔɔwɔnbhasü ‘kpii- -ya –gɔ. =Waa- pö ‘tɔng- ‘sëëdhɛ, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -bhaa ‘gü, kö -wa –pö -Nëngkwëëzii –todhʋ̈sü kö ‘wii- pö Moizö -bha sëëdhɛ -deslɔɔ.

● ‘‘Guëng sëëdhɛ 30:5-6 ‘gü, kwa- -wopö =dhɛ: „ –Wo ‘‘pɛpɛ ‘ö go Atanna ‘‘piʋ̈ -yö -zëgüzësü ‘ka. –Yö =dhɛ dhɛga ‘dhö mɛ ‘‘ʋʋ mɛ ‘ö -zotandhɛ -nu –bhaa ‘ka, kë ‘‘dhʋ̈ kö -kɔ ‘ya ‘dho =mɔɔ ü -bha ‘‘kö ‘wa ‘dho ü kë =suakëmɛ ‘ka,, .

=Dhɛ ‘‘sëng –yö =ziö ‘‘wɔ ‘gü, -kɔ do bha- ‘gü Atanna –wo –yö -ziö -a –bha ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ -dhɛ -yan bha- ‘gü. Yö =në- -wɔn ‘gü, ‘yö -zëkawɔn –tangga –ziaan ‘yaa- -bha, ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ ‘‘tʋng =gban ‘gü. –Yö Atanna ‘‘piʋ̈ kö -yö ö -bha –zuu ‘gü –gwlügɔn ‘ka ‘‘bhɛɛ bha- -da kwa –bha (Efɛzö 6:10-20). ‘Mɛ ‘ö- -gɛn ‘yaa –gban –sü ‘ka Dëmɛ -wo ‘gü kö ‘gügbɩɩdhɛ ‘ö -zuu ‘gü ‘yaa- -gɔ. ‘Mɛ ‘ö ö -degüwɔn –kë -zuugüwɔn ‘ka, -a –bha –kpanwɔnbha –kɔ, -a degü -gleng –nu waa tɛanwɔn –kɔ ‘‘pɛɛn do ‘ö go –naa –dhɔkëpë waa –nu wɔkɔ ‘gü, -wo dɔsüka zangta ‘ö Atanna dho ‘wɔn bho- -mɛ ‘gü, dhɛ =suakëmɛ -nu ‘dhö. Atanna –wo –bha –damɛgüsü -yö -ziö ‘wɔndɔdhe –ziisü ‘ö ‘‘kpʋngtaa yö bha- -ta (1 Kodhɛngtö 1:18-29).

● Kwa- -wopö Tan ‘sëëdhɛ 33:4 ‘gü =dhɛ: „ Atanna –wo –yö kpengdhö, ‘yö- këwɔn –nu =gban ‘‘pɛpɛ ‘güwɔn ‘dhö dɔ -sü ‘ka =zinggü.
-Wo ‘ö- -bɛn ‘dhö zësüka Biblö ‘gü -a –zëkadhɛ ‘yaa- -bha, ‘kö -ziaan ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu waa –gun Yesu =kengmɛ ‘ö =wa ‘dho ‘‘mɔɔsëë ‘gü ‘wii ‘dhang bho- ‘‘dhiʋ̈ =wɛ. Atanna –wo –bha –kë tɛawɔn ‘kasü -yö -go ‘pë ‘ö- pö -a ‘gü -wɔn kësü ‘gü. Atanna –wo bha –kë tɛanwɔn ‘kasü ziaan ‘gü, ‘pë ‘ö- pö =ya ‘güwɔn –kë. –Wodhiʋ̈loomɛ -nu 333 ‘wo Dëmɛ nuwɔn –dhiang –zë -Nëngkwë zii ‘gü, ‘ö- ‘güwɔn –nu –wo –kë -Nëngkwë -dee ‘gü, -wa –zɔn =dhɛ -Nëngkwë ‘güwɔn tɛanwɔn ‘ka =dedewo. ‘‘kpʋngtaadhɛ -todhʋ̈sü ‘gü ‘sëëdhɛ ‘bhaa ‘dhö kö, -yö ö -degüwɔn kë gagadede ‘ka =dhɛ Biblö ‘dhö. ‘‘Plüün ’ö Dëmɛ -ya bho –ya ‘güwɔn –kë. –Kwlana –yö ‘wɔn ‘‘pɛpɛ ö dho kë dhia‘‘ bha- -dhiang –zë, -a ‘‘mlümlüsü -nu =gban, -Nëngkwë -dee ‘gü, =kwɛngzi-bɛnzësü -nu, -ang –bha –zotansü ‘ö -dhɛkpaɔdhia ‘gü, -yö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ =gban ‘‘yandhiʋ̈ -pʋ.

● Kwa- -wopö Tan ‘sëëdhɛ 33:4 ‘gü =dhɛ: „ ‘‘tʋ̈ng =gban ‘gü, ‘oo Atanna! Ü -wo –yö ‘‘dhʋ̈ -kpɛawo –todhʋ̈ ‘ka dhanggü “ . Ezai 40:8 ‘gü, kwa- -wopö mü =dhɛ: „ Atanna –wo –dho ‘to –todhʋ̈ ‘ka (kwa- -yö ‘zü 1 Piɛdhö 1:25).

‘Mɛ ‘ö -wokpö ‘ö -kë ,,–todhʋ̈,, ‘ka bha- ‘gügblɛɛndhɛ ‘ö ‘‘tʋ̈ng =gban ‘gü waa- ‘‘plüünbhowo ‘ö- -gɔ. Kwa –bha mɛdhɛ -tosɛa –yö ‘dɛdɛ. ‘‘kɛɛ Dëmɛ -wo ‘yaa ‘go pin- -ta, ‘kö =dee ‘ü dɔ -dhëng ‘‘dhiʋ̈ =dhɛ mɛ dɔ Nigadha. –Zlanwo bha- ‘gü, -todhʋ̈sü ‘‘bin –yö -dhö =dɛɛ. ‘‘sɛ ‘‘pɛpɛ ‘wo ‘‘kpʋngtaa waa ‘‘tʋngtadhɛ ‘‘sima –sima ‘ö ‘dhö, -wo ‘ö ‘‘dhʋ̈ bha –yö -dhö -kpɛɛwo. –a –bha ‘tɔng- -nu, -a –bha ‘‘plüünbhowo –nu waa mɛ -nu ‘wo bɔ ‘wɔn –nu ‘ö- ‘gü -wo ‘pë ‘ö- ‘ka –a –zɔn.

● ‘‘Tan ‘sëëdhɛ 19:7-9 ‘gü, Davodö -yö =gbɛkiëdhɛ -kë, -a bha –tosɛa ‘gü, -yö kë Atanna –wo ‘ö ‘yaa ‘gosü ‘ka ‘‘glʋʋ -a –dhɛ -yö.

,,Atanna –bha ‘tɔng- -mɔɔkwëësü ‘ka,
-yö mɛ ‘nii- -da –dɛɛ’gu
Atanna –bha –gbɛkiëdhɛ -yö tɛwɔn ‘ka,
-Yö mɛ -bhaasü -kë =kpaɔmɛ ‘ka,
Atanna –bha =dhio –wo –nu ‘kpengdhö,
-wo mɛ zuë‘‘ =nii –da,
Atanna –bha ‘tɔng- -nu –bhaasü,
-yö mɛ ‘‘yandhiʋ̈ -pʋ,,.

‘Mɛ ‘ö ‘‘dhiwoyan –yiisiö bha- =bhlëëya: -mɔɔkwësü, tɛnwɔn, -a -zëkadhɛ ‘aa- -bha, ‘dhang- -bho Biblö -wo ‘ö- -dɔgʋ̈ngkadhɛ ‘bhaa ‘dhö -a ‘‘dhiʋ̈sü bha –dho =mɔɔ- -bha ‘ö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu -zogban.

● Ezai 55:10-11 ‘gü bha, mɛ faandɔ -wo ‘ö mɛ ‘‘pɛpɛ ‘wo dhiang zë Zufö -nu –dhɛ, ɛndu –nu, budamɛ -nu, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu, -yadetamɛ -nu waa –ziömɛkengmɛ -nu: „ =Dhɛ -kɔ ‘ö dha ‘‘yi waa ‘‘nɛnɛ kpö ‘wo =lɔɔ- ‘ka dhang- ‘gü ‘ö ‘waa wo yee kë kö ‘wii ‘‘sɛ =tɔɔ, kö -wo pëga –nu (blëë ‘‘dhɛ) -nu bhɔ, kö ‘wii pëga nu pëtamɛ -dhɛ waa ‘bluu- nu pëbhömɛ -dhɛ, kɔ do bha =në dhiang ‘ö go n ‘‘dhi –a ‘ka: ‘yaa ‘‘dhiʋ̈ yeekë kö- ‘güwɔn ‘yii kë, kö ‘yii n dhɔɔbhaawɔn kë kö ‘pë ‘a- pö ‘yii- ‘güwɔn ‘‘dhiʋ̈ pa ‘‘biʋʋdhö =dhɛ -kɔ ‘a- bɔ- ‘ka -a ‘dhö,, .

Atanna –gɔwɔn –kë ‘‘puutasü ‘ö biblö ‘gü -bha kë tɛwɔn ‘kasü waa pö -go –bha –sü ‘gü, -yö pasüka ‘gügbɩɩdhɛ ‘ka ‘yö Atanna dhɔɔbhaawɔn –kë. Atanna –wo –sëdhɛ ‘ö -wo ‘‘yɛa- bha –yö -dingkpɔsü ‘ka ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –gɔ. ‘Gügbɩɩdhɛ ‘ö pë -da, ‘ö mɛ -mawɔn to, ‘ö mɛ ‘‘yanyi =gii, ‘ö mɛ -da –dee ‘gü -yö Atanna -wo ‘gü. Zufö ‘gbɛdhɛ -wa ‘wɔn –dɔ yö në -kë ‘yö ‘wo =klusüka ‘tɔng- ‘sëëdhɛ -bha –a =bhlëëyasü ‘ka. Mɛ ‘gbɛdhɛ mü ‘ö- -nu –gɔ -yo to- ‘gü -ang –zoyö ‘sëëdhɛ bha- -kë tɛawɔn waa ‘gügbɩɩdhɛ -bha –kë Nëngkwë zii ‘gü -sü ‘gü.

3.07.2 -- =Gbɛkiëdhɛ ‘ö -kë =dhɛ Biblö ‘yaa ‘go pin- -ta ‘ö -Nëngkwë -dee ‘gü

● Matiö 5:17-18 ‘gü, kwa –kpan Yesu –bha dhiang –dewɔndhiʋ̈sü do –bha ‘ö -gban –a –dega –bha –Nëngkwë zii ‘sëëdhɛ ‘gü: „ ‘Ya ‘dho kë ka ‘gü =dhɛ -a –nu kö ‘a ‘tɔng- -nu waa –wodhiʋ̈loomɛ -nu wo bha- ‘‘dhiʋ̈ ‘gbaannë. ‘Mii nu kö ‘a- ‘‘dhiʋ̈ ‘gbaannë, ‘‘kɛɛ kö -a ‘güwɔn =mɔɔ ‘‘kwëe. A- -pö ka –dhɛ tɛawɔn ‘ka =dhɛ, ‘ö zun- ‘ka dhang- waa ‘‘sɛ -a –nu ziö -sü -bha, -a do –ziaan, ‘tɔng- -nu bha- -tangga ‘yii ‘dho bhogblʋʋ, ‘ö zun- ‘ka ‘wɔn =gban –zunkodhiʋ̈sü -bha,, .

‘dhiang –dewɔndhiʋ̈sü bha- ‘gü, Atanna gbö -ya –zɔn =dhɛ ‘wɔn –nu ‘wo –wosüka zangta =kwɛngzi-bɛnzësü. Yesu ‘yii ‘wɔn ‘ö -gban ‘tɔng- ‘‘dhiʋ̈tosü -wɔn bha- -zuö -kɔkeeta –Nëngkwë zii waa- -dee ‘gü -a ‘‘wɛɛ ‘bha ‘‘gblʋʋgü, ‘‘kɛɛ kö -wokpö 240 ‘ö gun -Kwlana ‘gü -yö -zuö -sü ‘ka –kɔkeeta ‘ö- -nu =bhlëë ‘bha –bha ‘bhaa ‘dhö.

Yesu Klisi –yö ‘tɔng- -nu waa –wodhiʋloomɛ -bha ‘wɔnmɔɔkwëë, sü -dhiang zë, -a –bha –tosɛa, -a –bha –dhidha, -a –bha gasü, -a –gogagüsü, -zuu ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ nu –sü waa - -bha ‘‘dhiʋyeekësü. ‘Yö wo =bhlëë -ya =kwɛngzi-bɛnzësü -bha, ‘yö ‘wo –dhɛgagü ‘wo wo –tosɛa –kë yö =në- -bha.

=Ya ‘go mü, Yesu –ya –zɔn =dhɛ -Nëngkwë zii ‘bhaa ‘gosüka ‘‘gblʋʋ, ‘ö zun- ‘ka ‘‘sɛ ‘‘dhiʋ̈toyi –bha, ‘ö ‘‘dhʋ̈ ‘‘mɔɔsëëbhomɛ =gban –mɔɔ –bha ‘wo ‘dhang- bho- ‘‘dhiʋ̈ =dhɛ ‘sëëdhɛ bha, -a –tangga –zian, -a ‘‘dhianwo do –a –bɛnzëgüwo ‘gü ‘yii =dhiɔng ‘‘kɛɛ -a =gban ‘güwɔn –dhö kë -a –kɔta. Yesu –bha –dhɛpɔwɔnta –dhiang ‘ö- zë bha –yö Maadu waa –yö -a ‘‘gblʋʋgü -mɛ -naa zadɔmɛbhawo =gban –gɛngbloo.

● Matiö 24:35 ‘gü, kwa dhiang ‘‘wɛɛ ‘bha =slɔɔ -sü ‘ka mü ‘ö mɛ ‘ö Naɔ -së ‘ö -todhʋ ‘ka bha- mɛ -zogban ‘ka. ‘ö sü Naɔ -së - bha ‘ö zun ‘sëëdhɛ ‘wɛɛ: „ Dhang- waa ‘‘sɛ -wo –dho ziö-, ‘‘kɛɛ N –wo –nu –zë ziöpë ‘yaa –mü“.

-Gasitɛ -wo ‘ö ‘ö go Yesu ‘gü ya –dho =mɔɔ- -bha ‘ö ‘zëzëmamɛ -nu ‘wo bɔ Yesu ‘ka –a –nu –zokun. Mɛbhɩɩdhe –bha ‘‘slë ‘‘pɛpɛ ‘ö- -pëkë kë ‘‘dhʋ̈ kö ‘‘sɛ -yö ‘waanë -yö ‘‘wɛɛwɛ -wɔn =në- ‘ka, ‘yö su =dhɛ kwa –bha ‘‘sɛkpɔnë ya ziöpë -mü. ‘‘Kɛɛ =dhɛ ‘ö kwa Dëmɛ waa- -wo ‘wo –Zuu waa ‘gügbɩɩdhɛ ‘ka, kö- -bha naɔ ‘yii ‘dho ziö- ‘‘kpʋ̈ngtaadhɛ ‘ö kwa ‘‘yan ‘dhö- -bha ya- ziö -yi ‘ka. –Yö kwa faan –dɔ ‘dhangbhodhiʋ̈sü waa ‘‘tʋ̈ngkëgüsü ‘ka –a pö -sü ‘ka: „ Ka zuë‘‘ =nii –yö -da ka ‘tɔ -bɛnzësü ‘ö dhanggü bha- -wɔn ‘gü,, (Dhukö10:20). Mɛ ‘‘pɛpɛ ‘ö ‘wo bhɔdeewosüka –a –wogü waa- -bha –Zuu ‘gü bha dhasü -tosɛa ‘ö ‘yaa yën bha- -kɔgblʋʋ -ya –nu -bha.

● Dhukö 1:1-4 –yö -kɛ -yɛ ‘wɔntaɔngsëdɔmɛ -bha kë -kɔ waa Yesu –bha ‘wɔnsënaɔ dɔ -sü -bha. –Dɔtrɔɔ mi Dhukö ‘ö -kë Glɛkö ‘ka –yö -kɔ ‘ö -kpan ‘ka ‘wɔntaɔngsë -bha –yö ö -bhaa –bɛn –zë: „ =Dhɛ ‘ö kë =dhɛ mɛ ‘gbɛdhɛ -wo ‘wɔn ‘ö kë kwa kpö ‘gü ya- -bɛnzë, =dhɛ -kɔ ‘wo- pö- ‘ka kwa –dhɛ -a ‘dhö, kɔ do ‘ö -kë ‘ka- ‘dhö, ‘ö -a züdɔyi ‘ka ‘wo –kë -a =gbɛkië =dede ‘ka ‘ö ‘wo –kë ‘zü yëkëmɛ ‘ka –wo bha- ‘‘dhiʋ̈, -yö -kë n’gü -së mang –depö, kö ‘ma –dhɛga ‘wɔn bha- ‘gü kö ‘ma- -gɛngodhɛ mɔɔ-, kö ‘a ‘wɔn bha- -ya zangta ‘sëëdhɛ ‘ka, dhɔɔbhaamɛ Teofidhö, -yö kö =klangkë -wo bha ‘ü- dɔ gagadede ‘ka,, .

Naɔ -së ‘sëëdhɛ bha ‘yii ‘go dhanggü -pëkësüka ‘‘pɛɛpɛdhö, =dhɛ -kɔ ‘ö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –wo –zogɔnka –Kwlana –bügü –a ‘dhö. Dhukö -bha naɔsë ‘sëëdhɛ ‘yii kë dhanggü ‘sëëdhɛ ‘ka. Bhizë, -dhɔtrɔ mi ‘ö ‘glɛkö ‘ka, ‘ö -wɩ Yesu –wɔn –bha, ‘ö- -wɔn ‘gü ‘wö- -dhɛ Wo –bha yëkëmɛ.

‘Dhukö, ‘ö -kë -dhɔtrɔɔ ‘ka, ‘yö- ‘‘pɩ pɔn kö Madhi ‘ö ‘në kpɔ =kɔ ‘ö- ‘gü kö ‘yii -wɔ gɔɔn- ‘‘piʋ̈ kö ‘ö- dɔ. –Yö -dhö kë =dhɛ Madhi =në -kɔ ‘ö ‘‘kië Gabliɛdhö -yö Zan mɛzumɛ bhɔsü -naɔ dɔ- ‘ka Zakadhi –dhɛ (Dhukö 1:5-24). ‘Yö -ziö -kɔ ‘ö ‘‘kië bha ‘ö nu- ‘ka –a ‘‘piʋ̈ Nazadhɛtö -gɛn dɔ (Dhukö 1:25-26). ‘Yö ‘wɔn ‘ö -kë Noɛdhö ‘gü -a –gɛn dɔ (Dhukö 2:1-21), ‘ö zun- ‘ka Yesu ‘‘blɛ -zɔn –sü ‘ö Zlankɔgü -a –bha (Dhukö 2:22-40), ‘ö zun- ‘ka ‘zü ‘wɔn ‘dhɛ -kë Zlankɔgü, (Dhukö 2:22-40), kö Yesu –kwɛ -yö -kaɔngdo ga =plɛ. (Dhukö 2:41-52).

-Dhɔtrɔɔ mi ‘ö ‘glɛkö ‘ka bha ‘yö ‘‘gwʋ̈ng –nu, =gbɛkiëdhɛ ‘ö -gban Yesu -bha ‘ö naɔsëpögü ‘sëëdhɛ -kpɛɛ -nu ‘waa- =gban pö bha- =kplaakwëë: ‘‘Bhlaanë ‘ö =ya =dhɛng, (Dhukö 15:1-7) ‘Në ‘ö ö dë -bha ‘kɛɛn- -sü (Dhukö 15:11-32) Samadhi mi ‘‘klʋʋsë (Dhukö 10:25-37) Naɔmɛ waa Lazaa (Dhukö 16:19-31) =Weemɛ -kaɔndo –kë ‘‘klʋ̈ʋ̈klʋ̈ʋ̈ -kɔ (Dhukö 17:11-19). Fadhiziɛn mi waa ‘nii- sɔngkumɛ ‘wo gun Zlankɔgü bha –yö -gun –nu –bha –kwɛzlan dɔ sië (Dhukö 18:9-14); ‘yö Yesu –bha –dho Zasie –gɔ ‘kɔɔdhö -su –bɛnzë (Dhukö 19:1-10) ‘yö Yesu –bha ‘‘gbʋbɔsü ‘ö Zedhizadhɛmö -pö -ta –dhiang zë. ‘Yö Dhukö -yö Yesu –bha –dho Madhi waa Matö ’’piʋ̈müsü -gɛndɔ (Dhukö 10:38-42); yö =në dhebë -nu ‘wo =ziö Yesu =keng- ‘wo dɔ- -gbangɔ -ang =slɔɔpë ‘ka -a -nu ‘tɔpö (Dhukö 8:1-3) ‘go mü -yö -bhɔ -bha =dhɛ wo =në ‘ö dhiang ‘ö ‘‘pɛpɛ ‘ö Yesu –ya zë kö -yö ‘‘dhibha bha- -gɛndɔ. (Dhukö 23:34, 43, 46).

‘Yö kpɔ- -dhɛ ‘‘lɛɛdhö Yesu waa- -bha =klang –nu ‘wo gun Emaisö waa Yesu –gogagüsü -bü ‘gü (Dhukö 24:13-35) waa =klangwo, ‘ö -gban –Nëngkwëë zii –bha, =dhɛ -kɔ ‘ö Yesu –ya pö- ‘ka –a ‘dhö (Dhukö 24:44-49). –Yö Yesu –bha –dho dhanggüsü -dhiang –Zë (Dhukö 24:50-52; Actes 1:1-14) waa Zuu ‘‘slʋ̈ʋ̈ -bha lɔɔsü (Këwɔn 2:1-47).

Without Luke, the physician, we would not know many key texts of the gospel. He wrote his two books for one individual, Theophilus, a Roman governor who had become a Christian in Antioch. The risen Lord, through His Holy Spirit, guided Luke the ”foreigner” to collect historical facts carefully and write them down in an orderly way with responsibility. His gospel was supported, written and sealed by the Holy Spirit. Jesus himself never wrote a book although he could read and write Hebrew. But His eye-witnesses gave strong and faithful testimony to what they had seen and heard.

● Zan 1:14 bha –yö kwa –ta –kun =dedewo dhiang –zë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ -sü ‘ka: „ ‘Yö -Wo bha ‘ö -kë =nëg ‘ka, ‘yö -tosɛa –kë kwa kpö ‘gü, -gasitɛ waa tɛanwɔn; ‘yö kwa ‘‘yan –yö dɔ- -bha ‘tɔbhɔdhe –bha, ‘tɔbhɔdhe ‘ö -kë =dhɛ ‘Në ga do ‘ö go ö dë ‘‘piʋ̈ ‘ö nu -a –bhaa ‘dhö,, .

Zan –ya ‘güma =dhɛ Yesu ‘yii Zlanwopö dosɛng, ‘‘kɛɛ yöö =dede –yö -gun Wo bha- ‘ka! –A zëdhiang waa- këwɔn –wo –gun dosɛng, ‘gügwlüdhe ‘bhaa gun- -nu =zinggü. ‘Wɔnyaa –tangga ‘yaa gun- -bha. ‘Gügbɩɩdhɛ ‘ö Zlanwo ‘gü bha ‘yö, bɔ- -ta ‘yö, -dapë -nu, -kë ‘‘klʋ̈ʋ̈klʋ̈ʋ̈sü, -bhawɔntodhe, -dadeegüsü, Zlan dhɔɔbhaa waa –bha ‘gügbɩɩdhɛ -wo –yö zangta –a këwɔn Yesu ‘gü. Atanna –bha –kë Yesu ‘gü -su bha –a ‘klɔɔ- -mü =dhɛ kö- Zlan –Wo ‘‘pɛpɛ =gban –yö pasüka –a ‘gü. Yesu ‘gü, ‘‘Plüünbhowo suu =gban –yö mü: amiina! =Ya ‘go- ‘gü, ‘kwii ‘dhang- bho ,,bhɛɛkɔ,, ‘bha ‘‘dhiʋ̈ ‘‘kɛɛ ,,Mɛ -dhü,, Kwa –bha ‘dhangbhodhiʋ̈ ‘yii daɔnnë ‘sëëdhɛ -be ‘‘kpaan -bha: -yö -kë Yesu –dhü =dede =në- ‘gü. Yö ‘ö bha ‘yaa ‘go ‘‘gblʋʋ. Pëbɛnzësü do -mɔɔ -bha ‘ö go pin- -ta ‘‘iin ‘ö =see. Yesu –yö ‘‘dhʋ̈ -todhʋ̈ka –kpɛɛwo. –Yö Zlanwo ‘ka. –Yö ‘‘dhʋ̈ -Kwlana ‘gü -gɛnyan ‘gbɛ ‘ka (-Kwana l ‘Imrân 3:39, 45; al-Nisâ’ 4:171). –Ya –zɔn ‘‘mɔɔ- ‘‘sɛ -dhɛ =dhɛ, bɔdhɛ =në bha kö -wa dɔ =dhɛ Yesu bha –Zlanwo –mü.

● Zan –bha ‘sëëdhɛ ‘gü, -a –gɔ 16 –a ‘‘dhiyanwo 13, kwa –wo =bhlëësü yaa- -pö: „ =Ya kë =dhɛ =ya nu, Yö, tɛanwɔn pö Zuu, -yö -dho ‘‘dhiʋ̈sü ka ‘ka gagadegü,, .

‘‘Mɔɔsëëbhomɛ zii do ‘ö gun Kasiemidhö, ‘ö -wo ya- -wopö, ‘yö dhɛɛkpɔ -da Zuëniida ‘ka: „gagadepö -Zuu ya –yö ka ‘gü -ee ? „. ‘yö dho =zotasüka ‘‘dhʋ̈ ‘o- pö: „ =ya kë ‘ka gagadepö -Zuu =slɔɔ, ‘kaa =mɔɔ- -bha ‘ka =sua kë, Kö ‘ka =sua kë -Zuu bha –dho kë ‘ka- dɔ. –Zuu bha ‘yaa bɔ =flüwɔn ‘ka. Kasiemidhö mi bha ‘yii dɔ kö -wa =yɔ bɔ ‘yö- pö: „=Ya kë =dhɛ tɛawɔnpö –Zuu bha =ya kë -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘gü, kö ‘mɛ bha ‘waa =mɔɔ- -bha kö -wo Biblö -wo bhogblʋʋ. –Zuu ‘ö ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ bha ‘yii ‘dho =mɔɔ ‘wɔn suu bha- kë -sü -bha„ .

=Dhɛ =dede bha =në ‘wɔn ‘dhö- -bha! ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –wo Zufö -nu waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘‘fun –kun =dhɛ wo =në ‘wo Biblö =wo bho ‘‘gblʋʋ, ‘yö sü =dhɛ ‘‘mɔɔsɛ ‘gü mɛ ‘bhaa tɛawɔnpö –Zuu dɔ. Yö -zë ‘gü, ‘‘mɔɔsëë -yö =sua –dhiang gaɔ -yiisiö =në- zë: Dijiadö ‘‘tʋ̈ng ‘gü, kö -wodhodhɛdogüsü, kë ‘‘dhʋ̈ kö =wogümadhe –yö kë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ =plɛ =zinggü, gɔɔn- waa- -bha dhebë ‘‘iin dhebë waa ‘ö =gɔn. dhiang ‘ö- -yödhiʋ̈bhlɔɔ ‘yaa ‘dhö bha –ka kwaa- -zü. (-Kwlana al-Tahrîm 66:2). Ala –yö ö -desü =dhɛ ‘‘kpëngmɛ ‘dhö mɛ =gban -ta (-Kwlana l ‘Imrân 3:54; al-Nisâ’ 4:132; al-Anfal 8:30). –A kë -sü kö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –wo mɛ -kpɛɛ -nu ‘‘fun ‘kun ma, wo –zë, -wo ‘‘kpëngsü =dhɛ ‘‘kpëng –zuu ‘wo –kpan –bha –Kwlana ‘gü bha- ‘dhö ? Mɛ ‘‘ʋʋ mɛ ‘ö- ‘‘piʋ̈ =dhɛ ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -yö ‘dhang- bho Biblö -bha –kë kpengdhösü ‘‘dhiʋ̈ bha- -dhɛa –bha, kö -yö tɛawɔnpö -Zuu bha- -dhɛ yöö =dede –ta waa ‘mɛ ‘‘tʋto sië ‘mɛ ‘ü dhiangzë sië- -dhɛ bha- -ta. ‘yaa yözë ‘ka kö gagadewɔn, ‘‘puutawɔn waa =bhlëëwɔn –nu bha –yö -kë =dhɛ -dhɛtiidhɛ ‘dhö- -mɛ -gɔ.

● Zan 17:17 ‘gü, Yesu –yö dhiang –zë ‘ö dë -dhɛ -a –bha bhɛɛ‘‘ –sü ‘wo- -dhɛ yë -kë -Zlan –dhɛsü bha- ‘gü. –Ya –nu, -a –nëngkwësü ‘gü, Biblö -bha kpengdhö -sü bha –dhɛpʋtasü ‘ö ü -dhɛ: „ ü -wo –yö tɛanwɔn ‘ka,, . Dhiang ‘ö bha ‘yii kë ‘wɔngüpösü ‘ka, ‘‘iin =klangkëwo ‘‘iin ‘zü =bɛndhiʋ̈ -dhiang ‘ö Yesu waa ‘ö Dë -nu =zinggü ‘wɔn ‘ö -gban –Zlanwo ‘ö pë =dede ‘ö- ‘ka =në- ‘ka. ‘Wɔn ‘ö ‘‘dhʋ̈ bha =në -wo –nu ‘wo ‘‘dhiʋ̈ =wlüü =dhɛ =tɔɔkëdhiang ‘dhö Biblö -gɔ, -Zlanwo -bhokoomɛ -nu, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ ‘ö -zlandhɔ ‘yaa –nu kë bha, -kluu =slɔɔpë -bhamɛ -nu, ‘pë ‘wo- pö wo –de –dhɛ =dhɛ ‘wɔn zɔɔn ‘dhö, pë ‘wo- pö bha- ‘‘pɛpɛ bha -gɔ ‘bhaa ‘dhö -Zlan Gbö zëdhiang –nu ‘ö- pö ö Dë -dhɛ bha- ‘bha ‘‘dhiʋ̈: „ ü -wo –yö tɛanwɔn ‘ka,, .

-Wo –nu ‘wo gun- pö sië ‘yënwo –zian ‘ka, -wokpö ‘ö -kë tɛnwɔn ‘ka bha- ‘klɔɔ- -mü ‘zü Zagɔyɛ! Yesu zëdhiang –nu bha ‘klɔɔ- -mü =dhɛ: ü -wo bha –yö pa -sü ‘ka- -bha ‘tɔng- waa- këyë, zadɔsü, ‘‘kɛɛ -gasitɛ ‘‘pɛpɛ, -mawɔtodhe waa ‘wɔnbhomɛbhasü. Mɛ ‘‘pɛpɛ ‘kö ‘waa –tosɛa kë -a –wo ‘gü kö gɔɔgbɩɩmɛ -mü. ‘‘kɛɛ mɛ ‘kö Ü -Wo ‘güwɔn –kë kö za ‘bhaa- -mɛ -bha, kö =ya slëë- -ta, =ya –da –dɛɛgü. Ü -Wo –yö yi –bha –tosɛa ‘ka, i faan ‘ka, i –zoyödhɛ. Yë ‘ö dɔsüka i –kɔ ‘ka, -a –gɛn –yö -gbansüka –klüdhö - ‘ö ‘wɔnbhokoodɔmɛ -nu ‘waa- dɔ, ‘‘sɛkɔɔmɛ -nu –ziaan, ‘‘zʋʋzë -nu –depö - gagadede ‘ö -todhʋ̈ka ‘ö -Zlanwoka ‘ö -dhii ‘yaa zun- -bha. Klisi =në tɛanwɔn ‘ka ‘yö -Wo ‘ö go –a Dë ‘gü =në -a –dhü =dede ‘ka.

● -Dhɛkpɔdhia 22:18-19 ‘gü bha mɛ -zobodhe –yö mü, ‘ö -kë =dhɛ ‘pë -bɛnzësüka ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ =në- ‘dhö: „ A- -pö mɛ ‘‘ʋʋ mɛ ‘ö ‘wɔn dho kë dhia‘‘ ‘ö ‘sëëdhɛ ya -a ma: Kö mɛ ‘bha –ya ‘bha =zuö- -ta, Atanna –dho -a –mɛ -bha (‘wɔnbhomɛgüsü) ‘ö ‘sëëdhɛ ya- ‘gü bha– -zuö -ta. ‘yö kö mɛ ‘bha –yö -wo ‘ö -dhɛkpaɔdhia ‘sëëdhɛ ‘gü ya- ‘bha bho- -ta, Atanna –dho –a –mɛ -kɔ bho –tosɛa –këbhadhü waa ‘‘sɛgɔ ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈, ‘ö -bɛnzësüka ‘sëëdhɛ yaa- ‘gü bha- ‘gü,, .

-Wo ‘ö ya waa ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -naa –zokunkɔ -nu –dho ‘ko ‘‘piʋ̈. Kö ‘ü pë ‘bha –zuö -wo bha- -ta, Atanna –dho ü -bha ‘‘klʋbhɔdhe ‘ö yöö wɔ ü -ta bha- -dagü. Kö ‘ü -Wo bha- ‘bha bho- -ta ‘‘iin kö ‘kii- -wokpö ‘bha bho ‘mü, Atanna –dho ü -bha bhɔgüsü waa ü -bha ‘dhuëë- ‘ö bhɔɔpögü bha- ‘bha bho mü. ‘Wɔnbhomɛgü -wo ‘ö -zuugü bha –ya –kë ‘ö ‘kwa dhɛɛ‘‘ kpɔ: De ‘pö -tamasü ‘ö dho =mɔɔ- -bha kö -yö -Zlanwo =slëë- -ta ‘‘kɛɛ kö ‘wɔngbɩɩ- ‘ö -todhʋ̈ ‘ka =në ‘ö -wɔn bha ? –A kësü kö Zufö ‘ö ö -de dɔ ‘‘iin –bɔ Yesu ‘kamɛ =dede –wo ‘‘dhiʋ̈wlüü -bha kö -wo ‘tɔng- ‘sëëdhɛ waa Naɔ -së ‘sëëdhɛ bha- slëë- -ta. ‘‘Kɛɛ- =gban ‘gü, gɔɔgbɩɩdhɛ -mü, -yadetasü, ‘yaa Zufö ‘ka, ‘yaa –bɔ Yesu ‘kamɛ ‘ka, ‘‘kɛɛ dü -bha ‘në, =suakësü dë (Zan 8:37-45).

-Wokpö ‘bha –nu –dhö, -Nëngkwë -dee waa- zii ‘gü, ‘wo- -zɔnsüka =dhɛ Biblö -wo bha –yö ‘‘dhʋ̈ =dedewo ö pin- -ta =dhɛ -kɔ ‘ö- ‘ka –a ‘dhö. –A –dhɛ ‘aa- -bha kö ‘kwa- -wopö -bɔ Yesu ‘kasü ‘gü, ‘‘kɛɛ ‘kwa kwa –de dhɛɛ‘‘ kë =dhɛ ‘më dho =mɔɔ- -bha ‘ö- -kë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -naa –tosɛa ‘gü. Biblö yöö =dede –yö ö -de –bha –kë ‘kpëdhö -sü bha –ya ‘güwɔn –kë. Kwa –dho kwa –de daan- kö ‘kwa- -wo ‘gü ma kö ‘kwa dɔ- -dhiang zë -dhɛ ‘ka, -dhɔ ‘gü, tɛanwɔn ‘gü ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ.

3.07.3 -- Mɛbhɩɩdhe –bha –kpanwɔnbhakɔ waa ‘sëëdhɛ ziizii –nu –wa –zɔn –dhɛ Biblö -yö ö pin- -ta.

=Dɛɛ ‘gü, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ ‘gbɛ -dede –wo pëgɛnmɔɔmɛ -dewɔndhiʋ̈sü -nu ‘ka. –Wo –go ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -naa ‘wɔndhokɔ ‘ö go –Kwlana ‘gü bha –a ‘‘piʋ̈. –A kë -dhɛ -ya –bha kö ‘mɛ ‘wo bha ‘kwa =yɔɔn- -nu ‘ka klöö- kö ‘kwa dhiangzë ‘wɔndɔdhe –bha kö ‘kwa- kë kö -wo wo –zota –së ‘ka ‘wɔnzëgüzë -sü ‘gü. Dhɛɛ‘‘ (‘mɛ, de) –dhö =mɔɔ- -bha ‘ö kwa –ta kun. –A dhɛɛ‘‘ –blɛɛsü =nɛ:

D’e dho =mɔɔ- -bha ‘ö Biblö bho ‘‘gblʋʋ? Zufö -nu ‘‘iin –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu? =Ya kë -nu wo ‘yö ‘wo- pö: Ka –bhaa ‘gü -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu –dho wo ‘‘dhita kö =waa- dɔ =dhɛ Zufö =wa ‘tɔng- sëëdhɛ waa –wodhiʋloomɛ -nu -wo bho ‘‘gblʋʋ ? Bhɛɛ‘‘ –kɔ =plɛ bha ‘ö- -nu pöwo ‘yaa do bha –a kedhɛ ‘ya-, mɛ kpö ‘dhɛ ‘dhö -a –gɔ, kö -yö ö -dingkpɔ -yö -Nëngkwë zii waa- -dee bha- bhogblʋʋ -slëëdhö ‘‘iin zangta. =Ya kë =dhɛ =wa –bhadhi –ya –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu –bha =dhɛ wo =në ‘wo ‘tɔng- ‘sëëdhɛ bha- bhogblʋʋ =aa, Zufö ‘dhɛ ‘wo- Ɔtodɔsö -nu –kë bha ‘wii ‘dho- -nu –wlang –da –a pö -sü ‘ka =dhɛ vlaan‘‘ -zɔn Atanna –wobhamɛ -nu =nɛ -ee ? Zufö Ɔtodɔsö -nu ‘waa woo dɔ- -bha =gblɛɛn kö =wa =yɔɔn- -nu –ta, -a ‘Zufö -nu ‘wo –yadetasü ‘ka, kö -wo Atanna –bha –mlɛɛ –wo –takɔɔ.

‘‘Tʋ̈ng –mɛɛ =në ‘tɔng- ‘sëëdhɛ ‘ö go- ‘ka ‘‘gblʋʋ ? kö mɛ -ya –yɔɔ bɔ “ zii =be ” Maadu ‘‘dhiʋ̈, -kaa ‘wɔn dɔ =dhɛ Maadu Moizö ‘tɔ -pö -gɛyan 163 ‘ka –Kwlana ‘gü, Ablamö: 69 ‘ka, -Sɔtran: 68 ‘ka, Israɛdhö: 47 ‘ka, Sadhomɔn: 17 ‘yö Davodö: 16 ‘ka. –Kwlana –yö ‘‘dhobɔ ‘tɔng ‘sëëdhɛ ‘gü ‘yö -a –bha –go –Zlangüsü -naa dɔ. –Kwɛ 15 –naa ‘ö gun- -bha yë zübhosü ‘ka, Maadu –yö -wɩ ‘tɔng- ‘sëëdhɛ -bh -kɔgbanta=dhɛ tɛanwɔn ‘ö go –Zlan ‘‘piʋ̈- ‘dhö. Yö -zë ‘gü ‘yaa gun dɔ sië Eblö -wopödhɛ ‘ka, ‘yö- ‘‘tʋ ‘dhö gun –a ‘güpömɛ -nu –wo –bha. ‘Mɛ ‘wo bha ‘waa gun –a ‘klɔɔ- =dede pö sië -a –dhɛ, ‘‘kɛɛ ‘wɔnsütasü ‘ö go ‘sëëdhɛ -blɛɛsü ‘gü =në ‘wo- pö- -dhɛ.

=Ya kë =dhɛ ‘‘mɔɔsëëbhomɛ ‘bha –nu =waa- pö =dhɛ Biblö -yö kë -goblʋʋ Maadu -bha –tosɛa –totaama ’’tʋ̈ng ‘gü medinö, kwa –mɔɔ -bha ‘kwa- -yɔɔ bɔ =dhɛ -a ‘‘tʋ̈ng –ziaan bha- ‘gü kö Bilö =ya slëë -wo ‘gbɛ =dede ‘gü: ‘glɛkö, latɛn, =mlɛɛkɛn, kalideiɛn –wo, copitö, etiopiɛn, -a ‘bha –nu –dhö. –Wo –nu ‘wo bha –a gaɔ kengdo ‘‘sima –dhö, -a ‘‘gblü -ziaan =gban ‘ö -bɛzësüka –yö –dhö. ‘De dho =mɔɔ- -bha kö -yö ‘sëëdhɛ ‘ö =gaɔ ‘gbɛ -dede ‘dhö -pɛnsüka bha -ya =gban bhoglʋʋ ? -A kë -sü kö Biblö -yö -pɛn ‘gbɛ =dedewo Maadu ‘‘tʋ̈ng ‘gü bha –ya –zɔn =dhɛ -wo ‘wo- bho ‘‘gblʋʋ ‘yaa –mü.

-Wokpö -bhɛɛ -nu =në ‘wo bhosüka ‘‘gblʋʋ Biblö ‘gü ? ‘‘Mɔɔsëëbhomɛ do ‘yaa ‘dhö kö dhɛɛ‘‘ ya –ya –yɔɔ bɔ. Yö =në- -wɔn ‘gü ‘kwa dho =mɔɔ- -bha ‘kwa- pö- -nu –dhɛ =dhɛ Biblö ‘ö pëbhapëbhaa bhosüka ‘‘gblʋʋ =në yi –gɔ. Yi- pö =dhɛ yi –dho –mɔɔ -bha ‘yi –da ‘ko ‘‘piʋ ‘kö -kë -a ‘sëëdhɛ -dee –ziaan ‘ka ‘yi- -ga yi ‘‘kwëë. ‘‘kɛɛ ‘ö zun =dɛɛ -bha, yi yi –dekun –a pö -sü ‘ka =dhɛ Biblö -zë ‘bën ’bha- -bha. Yi ‘yaa –mü yii- -zɔn =dhɛ Biblö bha ‘bën’bhaa- -bha, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu =në- -dhɛ ‘dhö- -bha =dhɛ -wa –zɔn =dhɛ -a pö ‘wo- wo sië =dhɛ Biblö bha pö -ya –bha bha =dewo –mü, kö ‘wo =mɔɔ- ‘dhɛ -bha –wa –zɔn.

Gɔndë ‘wo- Deba –kë bha –yö ‘ö -gɛngban ‘‘dhiʋ̈dhomɛ -naa ‘dhiang ‘wo- zë -kwɛ 19 –naa –ta =në -ta. ‘‘kɛɛ -a –gɛngbanta –mü, yi ‘bha ‘ka, kö -dhɛgawɔngümɛ -nu bha =ya bɔ- -nu =taama. –yö -së kö Dëmɛ -bha bɔmɛ -nu ‘wo ‘‘mɔɔsɛ ‘gü –wo Debatö -bha ‘sëëdhɛ bha- dɔ, waa Ziliklisö -bha ‘sëëdhɛ, ‘waa Yesu –wɔnsë pö. –Wo –dho =mɔɔ- -bha ‘wo dhiang =yɔ -nu =slɔɔ mü. ‘mɛ ‘wo ‘sëëdhɛ bha- -pëkë kö -wa dɔ ‘pö.

‘‘Mɔɔsëëbhomɛ ‘bha –nu ‘wo –kë ‘sëëdhɛdɔmɛ -nu ‘ka –wo –da –Nëngkwë -dee ‘güpö ‘gü ‘sëëdhɛ ‘ö ‘glɛkö ‘gü ‘ö ‘sëëdhɛ ‘gbɛ -dhiangzë bha =në ‘‘piʋ̈. –Wo –da ‘sëëdhɛ ‘dhɛ bha =në- -nu ‘‘piʋ̈ ‘yö woo- dhiang –nu si- -bha. ‘‘Kɛɛ yö -zë ‘gü, -a –wo –nu ‘kö ‘‘dhʋ̈ bha –wo tɛanwɔn, ‘ö këwɔn =dede =gbɛkiëdhɛkë -së -kë ‘‘tʋ̈ng ‘gbɛ ‘ka –kpɔɔwɔngümɛ -nu, -Zlanwoklangkëmɛ -nu, ‘wɔnbhokoodɔmɛ -nu, ‘wii ‘sëëdhɛ bha- -bɛnzë ‘kopiʋ̈, ‘‘Kɛɛ -wa –kë -dhɔ waa tɛanwɔn ‘gü, ‘yö ‘wo –dɛga –dhɛgban ‘gü ‘yoo yëkë. –A yë -ziaan ‘wo- -kë bha waa –Zlanwo ‘wii dɔ ‘ko ‘‘dhiʋ̈, mɛbhɩɩdhe, mɛdhamɛ, dhasü, ‘Sëëdhɛ ‘bhaa ‘dhö ‘‘kpʋngtaa kö -wa –zɔn =dhɛ tɛawɔn =dede –mü -Nëngkwë -dee ‘gü ‘sëëdhɛ -be 1500 ‘gü.

‘Yaa ‘‘dhʋ̈ -Kwlana –bhaa ‘gü. Maadu ga ‘sü ‘ka, -Kwlana gaɔ ‘gbɛ =dede =në gun ziö sië, ‘yö -naa ‘gbɛ ‘ö gun- -nu =zinggü ‘yö gun ‘‘dhinaa –da sië ‘‘sɔdha -nu =zinggü, Yö =në- -wɔn ‘gü ‘yö Kalifu Utimanö ‘yö =tun –Kwlana dosɛng –bɛnzë sië ‘yö -a ‘‘pɛpɛ ‘ö to –a =gban -gʋ̈! ‘ö ‘‘dhʋ̈, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu bha Maadu –bha –Kwlanna bha ‘yaa- -nu –gɔ, ‘‘Kɛɛ Utimanö -bha bha =në- -nu –gɔ. ‘Yö ‘‘mɔɔ- -nu ‘wo- siitö -kë bha ‘wo- pö =dhɛ Utimanö -bha –Kwlana bha –yö -gogblʋʋsü ‘ka ‘yaa –së.

Ezai –bha sëëdhɛ zii ‘ö go Kumramö
Sëëdhɛ bha –kpangbasü ‘ö weeyi –kɔpɛɛn ‘bha ‘ka bha –yö =bhlëë -ya –a –bha ‘‘kɛɛ -a –zɔn –su ‘ö =dhɛ pë ‘bhaa Biblö -dhiang yaa zë. ‘Sëëdhɛ -nu ‘wo- =slɔɔ bha Esai –bha –gun mü ‘pö kö -wa –duɛbhosüka =dedewo. Kö -wo –kpan ‘tɔng- sëëdhɛ zii bha- -bha

Esai –bha ‘Sëëdhɛ -bha, -A ‘dhɛ ‘bha –nu =ya ‘‘blë ‘ö- zii =dede ‘ka, ‘ö wa kë =zɛ -bhaa ‘ka ‘ö Zufö -nu –wa –dingkpɔ. –Kpan Ezai –bha ‘sëëdhɛbe zii ‘wo- -bha -gwë -yɛ ‘wo- kumulanö -kë bha, -yö –kë -së -a –gɛn –mü =dhɛ waa ‘sëëdhɛ ziizii –nu ‘wo gun =be -kwɛ 1000 –taama bha- –zɔn ‘‘kwëë -sü ‘ka ‘kö =ya kë =dhɛ -wobhogblʋʋsü ‘dhö- ‘gü -deyaanwɔn ‘‘iin tiikawɔn ‘ka kö -naa –yö dɔ. –Kwɛ 1000 –naa bha =në -kë ‘‘tʋ̈ng ‘ö -kë bhɔ ‘‘tʋ̈ng waa ‘‘mɔɔsëë nu ‘‘tʋ̈ng ‘ka, =ya kë ‘‘dhʋ̈ kö ‘wɔn ‘‘pɛpɛ ‘wo- pö sië bha -a –yɔɔ -nu –wo –slɔɔ ‘sëëdhɛ -nu bha- ‘gü.

‘‘tʋ̈ng ‘wo gun Ezai –bha ‘sëëdhɛbe zii bha- ‘‘pʋ sië- ‘ka bha –wo ‘wɔnkunkwëësü -slɔɔ mü. ‘yö -wokpö =dhɛ ‘ö -kunkwëësü ‘ka ‘yö ‘wo- =dede –bɛnzë -a =wlöö ‘yö ‘dhɛ ya –a –bɛnzë -a –ta ‘‘dhuë. ‘‘kɛɛ diang ‘kö zësüka bha ‘yii ‘go ‘‘gblʋʋ tongtongdhö. ‘Yö ‘wɔn bha ‘ö gun mɛ =gban ‘‘yaanwɔn ‘ka. ‘Yö ‘sëëdhɛ zii –nu bha ‘wo dho- -nu ‘ka, kö =waa- pö -wo –a ‘bha –bɛnbzë kö -wa ‘sü yö =në- -bha. –A ‘sëëdhɛbe zii ‘dhɛ -nu ‘wo- =slɔɔ -dɛɛgü bha, pë ‘dhɛ ‘ö- ‘gü ‘yaa ma –së ‘wo- -ya –a –ta ‘‘dhuʋ̈, -a –bɛnzë -kɔ -dɛɛ ‘ö- =gban ‘klɔɔ- ‘dhö do. ‘‘Kɛɛ pë -bhoglʋʋ pin- ‘bha mü.

Esai –bha ‘Sëëdhɛ ‘wo- =slɔɔ -gwë -yɛ ‘gü bha –mɔɔ -bha ‘ö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘ö tɛawɔn –dhɔ ‘dhö- -nu –kë -ang faan –dɔ =dhɛ -bhadhi –yadhe ‘bhaa –dhɛ bha- ‘gü. =Bɛndhiʋ̈ -dhiang ‘ö -kë =dhɛ pö ‘bhaa Biblö -bha bha, ‘yaa –ya –sü ‘ka –dhɛbhagü -Kwlana ‘gü =dhɛ Naɔ -së ‘sëëdhɛ bha pö -ya –bha. ‘Wɔn ‘dhɛ bha –a –dhɛa –bha kö ‘kwa- kë kwa ‘suan ‘ka, ‘bha mü kwa –de dhɛɛ‘‘ kpɔ -sü ‘ka, kö ‘kwa bo ‘wɔn ‘‘fun ‘kun –sü ‘ka ‘‘tʋ -to kwa –bha –mɛ -nu –wɔngü.

3.07.4 -- -Më -dhiang =në -Kwalana -ya zë Biblö -wo –bhoglʋʋsü ‘gü ?

-A züdɔsü ‘ka, Maadu –gun =bhlëëya sië ‘sëëdhɛ -be –mɛ -nu –bha, Zufö waa –bɔ Yesu ‘kamɛ, ‘yö- -nu wɔkɔ –dhiang zë -Kwlana ‘gü, ‘‘kɛɛ mɔɔsëëbhomɛ -naa Zlanwodhiʋ̈loomɛ bha ‘yii- këdhɛ yö kö -yö ‘tɔng- ‘sëëdhɛ waa Naɔ -së ‘sëëdhɛ -wopö ö -dewo ‘gü, yö -mü =dhɛ kö ‘wii kë- slëë- -ta =kö Beduɛn –nu –wo ‘ö gun ‘‘sɛbhosü ‘ka bha- gü. =Dhɛ ‘ö Maadu –yö ‘‘mɔɔsɛ -ya, Medinö, kö- ‘‘tʋ̈ng –ya ‘gü =dhɛ mɛ =gban –wa dɔ, -wa =bhlëë -ya, ‘yö ‘wɔnbho –dɔgɔmɛ -nu ‘wo- pö ‘wo –yadeta –nu ‘gü ‘‘iin ‘yö Zufö -nu zë. ‘Yö -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu wo –dedhɛmɔɔ -dhɛ -nu ‘gü, yö -mü =dhɛ -bɔ Yesu ‘kamɛ ‘wo Etiopi kë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –yɛa –bho kö ‘‘klʋbhɔdhe =ya nu- -nu –ta ‘pö.

Maadu –ya –dhɛ -mɔɔ kö Zufö -nu waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu –wo bɔ- ‘ka. -A ‘‘tʋ̈ng bha- ‘gü -wokpö ‘gbɛ -gun -Kwlana ‘gü ‘ö Biblö -dhiang –së zë. Kwa –mɔɔ -bha ‘kwa –wokpö nu bha- sü ‘ö ‘kwa- -zɔn =dhɛ Maadu yöö =dede gun ‘dhang bho sië Biblö -bha –kë kpɛngdhö -sü ‘‘dhiʋ̈.

● -Kwlana ‘‘pɛɛn ‘wo—dhɛ al-Mâ’ida bha –wokpö -nu bha- ‘gblɛ mü. Zufö ‘wo Medinö ‘yö- pö Maadu –dhɛ, -a –bha –kë ‘‘’pö- bha- Dëmɛ waa zadɔmɛ ‘ka –sü ‘gü, kë ‘‘dhʋ̈ kö mɛ -gɔdɔyaakawɔn do ‘ö -kë -dadhepiʋ̈wɔn ‘ka ka kpögü. Maadu ‘ö ‘tɔng- ‘sëëdhɛ waa ‘wɔkëkɔ ‘bha –kɔ ‘aa gun- -gɔ bha, ‘yö- -bha ‘wɔn kë -kɔ -ya –zɔn =dhɛ ‘yaa ‘wɔndɔdhe ‘yaa- -gɔ -a zu yö yöö dɔ zangta (-Kwlana al-Mâ’ida 5:42). ‘Yö- pö ‘Zufö -gɔmɛ -nu –dhɛ -wo ‘‘ta ‘ö -dhɛ, ‘yö pë -sɛngbë ‘gbɛ ‘‘plüünbho –nu –dhɛ (-Kwlana al-Mâ’ida 5:43-45):

43,, ‘‘Kɛɛ ü -dho kë- -nu –bha zadɔmɛ ‘ka mü =dhɛ ? ‘‘Tɔng- ‘sëëdhɛ -ya –nu –gɔ ‘ö Zlan –bha zadɔsü ‘dhö- ‘gü. =Wa wo =taa zun- -bha: ‘mɛ waa ‘dhanbho Yesu ‘‘dhiʋmɛ -nu ‘ö pë ‘bhaa –nu –gɔ.

44 ,, Tɛawɔn ‘ka yi =në ‘yi ‘tɔng- ‘sëëdhɛ ‘ö zianzɔnmɛdhɛ -sü ‘ö =dhɛpuudhɛ ‘ka bha- -zɔn. –A –bhaa ‘gü, ‘yö mɛ gun Zufö -naa bhɛɛ‘‘ –kɔ ‘gü, -wodhiʋ̈loomɛ ‘wo –gɔ dho –zlan –dhɛ ‘‘sia- , -gɔmɛ waa ‘wɔndɔmɛ -nu ‘wo ‘wɔn –kë kpɛngdhö -dhɛ -bha, =dhɛ -kɔ ‘ö Zlanwo ‘dhö gun ‘‘klëng bhosü ‘ka- -nu –bha ‘ö ‘wo gun- =gbɛkië ‘ka –a ‘dhö. ‘Ka ‘dhö ‘‘suʋ̈ mebhedhe –gɔ; -Ka ‘‘suʋ̈ n –gɔ! ‘Ka ‘dho ma ‘wɔn zɔɔn –nu –wlangda. Gɔɔgbɩɩmɛ =në ‘mɛ ‘o- -nu –bha zadɔsü ‘yaa ‘go –Zlan –bha ‘wɔnkëkɔ ‘gü. ,,

45 „ yii- -wɔ -nu –kuudhiʋ̈, ‘tɔng- ‘sëëdhɛ ‘gü: -tosɛa waa –tosɛa, ‘‘yan waa ‘‘yan, yun waa yun, ‘‘tʋdhɛ waa ‘‘tʋdhɛ, ‘‘sɔn waa ‘‘sɔn. ‘mɛ =waa- -gü -ya –mɛ -bhaa kë; ‘‘kɛɛ ‘mɛ ‘ö kwaa ‘ö -dezü zuësë -bha –a –bha ‘wɔnyaa –nu –mawɔn –dho ‘to. ,,

–Wokpö -nu bha, Zufo –nu, ‘‘mɔɔsɛ -nu ‘gu, ‘‘gbɩɩdhɛ ‘yaa –mü kö -wo ‘‘mɔɔsëëbho, ‘‘kɛɛ -a –dhɛa –bha kö -a –nu –bha wɔkɔ -yö kë- -nu –gɔ. Kö- -nu –bha zadɔsü -gɛn –yö -gban, Ala –a ‘dhɛ ‘ö- dɔ, Maadu –bha ‘‘tʋ̈ng ‘gü, ‘tɔng- ‘ö -Nëngkwë zii ‘gü, ‘tɔng- -nu bha, -a lookotasü ‘gü. Kwa- -yö =dhɛ kwa –kpan ‘tɔng- ‘ö =dhɛpuudhɛ ‘ö ‘‘dhiʋ̈sümɛ ‘ka -zuu ‘gü ’ö ‘kwa =mɔɔ- -bha ‘kwa- -dhɛ ‘Tɔng- waa ‘‘plüünbhowo, ‘‘dhiʋ̈sümɛkasü waa –gasitɛ. Kö ‘‘mɔɔ- -nu –bhaa ‘gü, -ya –zɔn =dhɛ Ala –yö ‘‘dhiʋ̈sü Zufö -nu ‘ka ‘ö ‘yaa –nu =dhɛng. –Wo =yasü ka –deta ‘ö ‘dhëë ‘dhö ‘kpɔ -sü ‘ka- -nu –bha kö ‘sëëdhɛ -be ‘ö go Atanna ‘‘piʋ̈ bha –yö kë- -nu –gɔ. ‘Më-kë ‘yö ‘wo dho- pö =dhɛ ‘tɔng ‘sëëdhɛ bha =flüwɔn –ya ‘gü ?

● -Dewɔndhiʋ̈sü ‘ka, -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu bha ‘‘gbɩɩdhɛ ‘yaa –mü, ‘‘mɔɔsɛ ‘gü, kö -wo –gɔ ‘dho ‘‘mɔɔsëë -dhɛ ‘‘sia-:

46 „ Yi kë- -nu –bɔ, -wodhiʋ̈loomɛ -nu, Isa (Yesu), Madhi gbö, kë ‘‘dhʋ̈ kö ‘pë ‘ö- ‘gü -ya –zɔn, ‘tɔng- -nu ‘gü. ‘Yö ‘yi- gba Naɔ -së ‘ö =dhɛpuudhɛ ‘ö ziaan =zɔn mɛ -dhɛ bha- ‘ka, kë ‘‘dhʋ̈ kö ‘tɔng- ‘ö- ‘gü bha –ya –zɔn; Ziaan waa –zobodhe ‘ö mɛ -nu ‘wo Atanna =bhlëë -ya bha- -nu –dhɛ,, .

47 „ Kö Naɔ -së -mɛ -nu –wo zadɔ mɛnubha =dhɛ -kɔ ‘ö -Zlan –ya –zɔn ‘ka- -nu –dhɛ -a ‘dhö. –Tamamɛ -nu =në ‘waa zadɔ =dhɛ -kɔ ‘ö Zlan –ya pö- ‘ka –a ‘dhö (-Kwlana al-Mâ’ida 5:46-47).

-Bɔ Yesu ‘kamɛ -nu =gban, ‘wo –tosɛa –kë ‘‘mɔɔsɛgü bha, -a –dhɛa –bha kö -wo –wokpö ‘ö ya –a ‘kun wo zuë‘‘ ‘‘piʋ̈, -a –gɛn –mü =dhɛ -ya -nu -zogban -bɔ Yesu ‘ka –sü ka.

Kö -yö kë- -nu daɔ ‘ka, Ala kë- -pö =dhɛ yö =në Isa (Yesu) bɔ =kö -ya -zɔ =dhɛ ‘tɔng- ‘sëëdhɛ bha tɛanwɔn =dede –mü (Matiö 5:17-18). ‘Yö go ‘mü ‘ö- pö =dhɛ Naɔ -së ‘sëëdhɛ bha tɛawɔn ‘ö go Zlan ‘‘piʋ̈ yö –mü, kö -ya –pö =dhɛ -Zuu ‘ö go –Zlan ‘‘piʋ̈ -a –wo –ya ‘gü, ‘ö ziaan ‘ö =dhɛpuudhɛ ‘ka bha- -zɔn, kö -ya –pö =dhɛ -yö -kɔyɛmɛbhasü, mɛ -dadɛɛgüsü waa ‘wɔn -gɛngodhɛ ‘ka. ‘Go mü, Naɔ -së ‘ö Yesu mɛ =klang -kë ‘ka bha, -yö ‘tɔng- ‘sëëdhɛ bha- -zɔn –sü ‘ka =dhɛ tɛawɔn –mü. –A –zɔn ‘ö Yesu –ya wo –gɛyan =plɛ ‘ka =dhɛ ‘tɔng- ‘sëëdhɛ tɛawɔn –mü bha, -yö -kë ‘‘dhʋ̈ Maadu –bha ‘‘tʋng ‘gü ‘ö tun- ‘ka ‘‘dhʋ̈ =dɛɛ. Ala –bha dhiang ‘ö- zë bha –a dhɛa –bha kö -yö zaɔdhe ‘‘pɛpɛ ‘ö =gban Biblö -wo –bhogblʋʋsü -bha –a –gɔyɛ.

Ala –ya –kë mɛ “-zobowo ” ‘ka (‘‘iin faandɔwo). –Yö -bhɔ -bha =dhɛ Yesu –bha mɛ =klang kë ‘ö- wo –tɔn –ta, ‘‘kɛɛ kö Maadu ‘yaa =mɔɔ- -bha kö -ya –wopö, -a –gɛn –mü =dhɛ kö -wokpö bha ‘yii –bɛnzë =kö alabö -wo ‘gü. –A –bha yë zubho ‘‘tʋ̈ng ‘gü, kö Maadu ‘yii dɔ =kö ‘sëëdhɛ -wopö -dhɛ ‘ka (-Kwlana al-A’râf 7:158-159).

‘Wɔn bha –yö -kë -tomɛyaawɔn ‘ka zadɔmɛbhasü ‘ka Yesu –bha yëkësü ‘gü, kö Ala –ya pö ‘mɛ Naɔ -së Zlanwo ‘dhö- gɔ =dhɛ -yö ‘‘dhiʋ̈ ‘sü- -nu ‘ka –a –nu –bha ‘sëëdhɛ bha- ‘‘gblʋʋ -ta. –Bɔ Yesu ‘kamɛ ‘‘pɛpɛ ‘kö ‘yii ‘‘tasü Naɔ -së ‘‘gblʋʋ -ta kö -togümɛ -mü.

-Wokpö ya- ‘gü ‘‘dhʋ̈ -kwlana ‘gü -bɔ Yesu ‘kamɛ ‘wo- -nu –dhɛ -nu wo Naɔ -së -mɛ -nu –a –gɛn –mü =dhɛ -wo –gun Zlanwo –dhiang zë sië Maadu waa ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ ‘yö sü =dhɛ -wo ‘‘tasü -a –kɔta. –Wo bha –yö ‘‘mɔɔ- ‘sëëdhɛ ‘dhɛ bha =në- ‘gü =dhɛ -bɔ Yesu ‘Kamɛ bha –wo =dhɛ „Naɔ -së„ –mɛ -nu ‘dhö.

● ‘‘Mɔɔwo do bha- ‘gü (-Kwlana al-Mâ’ida 5:48), ‘yö Maadu –yö kwaa ‘ö -dezü ‘yö Ala –yö ‘wɔn =bhlëësü -dhiang zë- -dhɛ ‘yö -bɛnzë:

48 „ ‘Ya- ‘sëëdhɛbe -wo ü -dhɛ ‘‘yɛa (-Kwlana) waa gagadede, kö -yö kë ‘‘dhʋ̈ kö ‘pë ‘ö ‘sëëdhɛ =dede ‘dhö- ‘ka –ya –zɔn, -a ‘‘dhiʋ̈ -be, yii- -maakë kö pë ‘bha ‘ya ‘dho- kë- ,, .

‘‘Mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘dhang- -bho ‘‘dhiʋ̈ =dhɛ, dhangüdhɛ -yö -dhö, ‘sëëdhɛ =be =dede, ‘sëëdhɛbe –nu =gban dhe, (-Kwlana l ‘Imrân 3:7); ‘ö -wodhiʋ̈loomɛ ‘dhɛ ‘dhö ‘ö- ‘‘dhɛga -nu ‘wo mɛ ‘dhɛ ‘dhö -a –gɔ. –Kwlana al-Mâ’ida 5: ‘gü, -a –ta ‘‘dhʋ̈ʋ̈, Ala –ya –pö mü =dhɛ, Maadu –bha ‘‘tʋ̈ng ‘gü, -Kwlana –yö -Nengkwë zii waa- -dɛɛ -sü =dhɛ tɛawɔn ‘dhö, ‘ö yözë, Ala, ‘ö -toyaan –kë kö -a –wo bha pë ‘bhaa dho- bho ‘‘gblʋʋ. =Ya kë ‘‘dhʋ̈ kö Ala –gun yi =në- zë sië ‘yö Zufö waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘wo =mɔɔ- -bha ‘wo Biblö -wo bha- bho ‘‘gblʋʋ -ee ? –A –dhɛa –bha kö ‘mɛ ‘wo =sua –pɛn sië ‘‘dhʋ̈ bha kö -yö -wo –ya –a –nu –bha.

● ‘‘Dhiyan –wo do bha- ‘gü zü (-Kwlana al-Mâ’ida 5:68), Maadu –yö kë Zlanwopömɛ -nu –bha yë -kë kö =yaa- dɔ =dhɛ -bɔ Yesu ‘kamɛ waa gɔɔgbɩɩmɛ -nu ‘waa –tosɛa kë sië =dhɛ -kɔ ‘ö- -nu –bha ‘sëëdhɛ -ya pö- ‘ka –a ‘dhö:

68 „ –A pö ‘sëëdhɛ -be –mɛ -nu –dhɛ! ‘Kii ‘dho ka –gɛngban pë ‘bha –ta kö ‘yii kë ‘tɔng -zë ‘ka, Naɔ -së waa ‘wɔn ‘ö ka Dëmɛ -ya bho ka –dhɛ bha- ‘ka,, .

-Wokpö bha- ‘gü, ‘yö Maadu –ya pö Zufö -nu waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu –dhɛ =dhɛ-wo –Nengkwë zii waa- dɛɛ bha- -wopö, kö -wo kë- =gbɛkië ‘ka kö -wo ‘‘tasü yö =në- -ta, -a -nu –gɔwɔn =gban waa- -nu –bha zadɔkɔ -nu =gban. –Yö -kë -Maadu ‘gü =dhɛ dhanggü ‘sëëdhɛ ‘‘pɛpɛ bha –wo dɔsüka ‘kodhiʋ̈. –A –bha –zotadhe ‘yaa gun ‘tɔng- ‘sëëdhɛ waa Naɔ -së –wobhogblʋʋsü -ta, -a wɔn ‘gü -ya –pö -wo –tosɛa kë -a yö =në- ‘bhü -bha yi =gban ‘ka.

-zlanwopömɛ do ‘ö -kë arabö mi ‘ö go Ziɔdani –a ‘ka –yö -wokpö bha- -sü: ‘yö Biblö ‘‘dhiʋ̈ =wlüü ö =kwaa ‘ka ‘yö -gbla, gɔ ‘‘gladhiʋ̈ kö -yö ‘‘tasü sië -dho ‘‘tagümɛ ‘gbɛ =dede =zinggü ‘yö- pö: „ ‘Ka ‘dho –zoyö pë bha –dhɛ, kö ‘yii kë ‘tɔng- ‘sëëdhɛ waa Naɔ -së ‘ka,, -zlanwopömɛ ‘ö bha, -a ‘‘zɔdhiʋ̈ ‘dhɛ pö bha –ya –kë ‘ö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘wo Biblö ‘gbɛ dhɔ- -gɔ. ‘wii ‘wɔn yaa ‘bha kë- ‘ka yö -mü =dhɛ ‘pë Ala –ya pö -Kwlana ‘gü =në =ziö- ‘‘piʋ̈.

● -Kwlana –wokpö =plɛ -wo –dhö, ‘ö- -dhɛ ‘dhö- -bha =dhɛ ‘kwa- pö kwa ‘suaan ‘ka. –Kwlana Yunisö 10:94 ‘gü, Ala –ya –pö Maadu –dhɛ mü:

94 „ Ü zuë ‘dhö zëzë -ma sië kwa –bha nëngkwë -sü gü, -bhö ‘sëëdhɛ -be –mɛ -nu dhɛɛ‘‘ ‘kpɔ, ‘mɛ =wa ‘sëëdhɛ -be –wopö ‘ö wa ziö- ‘gü (pinpindhö) ü ‘‘dhiʋ̈,, .

‘Yö Maadu dhɛɛ‘‘ –da Zufö waa –bɔyesu ‘kamɛ -nu ‘‘piʋ̈ Biblö -bha –kë tɛawɔn ‘ka –sü -wɔn ‘gü; ‘yö- =daan ö zuë‘‘ ‘‘piʋ̈ kö -wo ziö- ‘gü mɛnudhɛ, ‘‘tʋ̈ng ‘bha =ya ziö, kö -wa –da wo –degü, ‘‘mɔɔwogü ‘‘puu –ta. ‘‘ya kë -nu wo, ‘wɔn –nu ‘ö- pö -ya –ma bha- ziaan ‘gü, ‘yö -kë =dhɛ ‘pë -nu ‘ö- ma bha ‘yaa- ‘güma. Kö-ya ‘güma ‘kpakpadhö -yö -së kö -yö =taa zun Ala –bha kö -yö ‘dho ‘mɛ ‘wo Biblö kpö -wopö -dhɛ -be bha- -nu ‘‘piʋ̈. ‘Më -kë ‘yö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -wa pö =zɔɔ =dhɛ Biblö -wo bha pö -ya –bha, kö Ala =yaa- pö Maadu –dhɛ =dhɛ -yö ‘dho Naɔ -së waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘‘piʋ̈ kö -wo –Kalana ‘gü pö- -dhɛ ? ‘Kwii ‘dho –wokpö –bha ‘wɔn ‘klɔɔ- -nu pö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ kö woo =dede –wo tɛawɔn bha- dɔsü ‘gü.

● -Kwlana al-Nahl 16, waa- 46 –ya do ‘bha ‘wo do –zɔn ‘‘nɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ. ‘Yö Ala –ya pö -wo –wopö bha- daan.

43 „ Yi ‘mɛ ‘ö ‘wɔnbhokoodɔsü ‘dhö- -nu –gɔ -a –bɔ ü ‘‘dhiʋ̈ =be. =ya kë =dhɛ kö ‘bhaa yö -zë, kö -bho ‘mɛ -zo ‘dhö -do –sü ‘ka bha ( Zufö waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu)“.

Yö, Maadu –yö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu faan dɔ, -ang –bha –tosɛa kë -kɔ ‘ö Atanna –bha ‘tɔng- ‘‘piʋ̈, kö -wo ‘dho ‘Zufö -nu waa –bɔ Yesu ‘kamɛ -nu ‘‘piʋ̈. ‘‘Kɛɛ Maadu –ya –nu –bɔ mɛ ‘‘dhɛ ‘wo =mɔɔ- -bha ‘wo ‘tɔng- -wo –nu bha- kun wo zuëë‘‘ ‘‘piʋ̈ ‘wo- pö bha =në- -nu ‘‘piʋ̈.

Mɛ ‘‘ʋʋ mɛ ‘ö ‘wo- ‘‘piʋ̈ =dhɛ ‘wo –Zlanwopö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ -a –dhɛa –bha kö -wo -wokpö -nu ‘kun wo zuë‘‘ ‘‘piʋ̈, -a –nu –dewogü, -Zlanwo kpökpö -nu. Maadu yöö =dede –ziaan –yö -gun ‘mɛ ‘wo- ‘‘piʋ̈ =dhɛ ‘wo tɛanwɔn dɔ bha –nu bɔ sië ‘mɛ ‘tɔng ‘sëëdhɛ ‘dhö- -nu –gɔ bha- -nu ‘‘piʋ̈.

● -Wokpö ‘bha –nu –Kwana ‘gü ‘ö Biblö -bha –kë tɛanwɔn ‘kasü bha- -zɔn, -a ma –sü waa- ‘klɔɔ- -nu =gban ‘gü. Kö -kwa ‘to bha kö ‘kwa ‘dho Ala –bha dhiang –nu –gɛdɔ:

27 „ ‘Ya ‘go mü ‘ya –wodhiʋ̈loomɛ Isa (Yesu) bɔ- -nu pin- -ta ‘zü, Madhi gbö. ‘Yö ‘yii Naɔ -së nu- -dhɛ. ‘yö mɛ -nu ‘wo =ziö- =keng bha- -nu -wɔn –da mɛ zuë‘‘ ‘‘piʋ̈, mɛ -wëëdhɛyösü ‘gü…“ (-Kwlana al-Hadîd 57:27).

Maadu kë- -pö -gɛnyan ‘gbɛ ‘ka, ‘mɛ ‘wo dɔ ‘‘mɔɔsëë -gɔ bha- -nu –dhɛ, -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu –wa –nu ‘‘sɔɔ ‘kpëdhö. ‘Wɔn ‘ö ya –yö -kë ‘‘dhʋ̈ ‘‘tʋ̈ng ‘ö, =duasü ‘ö ‘‘klʋbhɔdhe –gɔ bha, ‘‘mɔɔsëëbhomɛ 83 =në ‘wo dho –dingkpɔ -dhɛɛ Etiopi –mɛ -nu ‘wo gun –bɔ Yesu ‘kamɛ ‘ka bha- -nu ‘‘piʋ ‘yö ‘wii- -nu kë =dhuëng ‘ka, ‘‘Kɛɛ ‘yö ‘wo- -nu gba ‘‘tɛɛpadhɛ ‘ka. ‘Yö Maadu –yö ö -de dhɛɛ‘‘ –kë ‘wɔn ‘kö yö -yö -kë mü =dhɛ, ‘yö- ‘wɔndɔ =dhɛ Ala =në Naɔ -së nu –bɔ Yesu ‘ka –mɛ -nu –dhɛ =dedewo. Ala –bɔ, Naɔ -së -ta, ‘yö- ‘‘pëng =pɛng, -to Yesu =kengmɛ -nu zuë‘‘ ‘gü, mawɔntodhe, -dhɔ waa –mawɔntodhe =në- ‘‘gbʋʋ ‘dhö bha.

Maadu kë yözë -dɔ, ‘‘kɛɛ gɔndë ‘kö -bɔ Yesu ‘kamɛ -nu –gla ‘yö –dedhosiasü waa –kë =zɔngsü ‘yoo yëkëmɛ -nu ‘‘dhiʋ̈ ‘kö -takunsü ‘ka =në ‘yii ‘gü ma. –A –yɔɔ -yö -slɔɔ Wlɔmö 5:5b ‘gü ‘ö ‘Pɔdhö -ya pö: „ Atanna –bha –dhɔ kwa zuë‘‘ pa –Zuu ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ ‘ö nu kwa –dhɛ bha- -kɔ ‘ka. „ Maadu ‘yaa gun Zuu ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ dɔ sië, ‘‘kɛɛ -a bhɛ -nu ‘wo gun Yesu –bha =klang –nu ‘gü bha –a ‘‘yan –gun –kpan sië- -bha.

-A ‘‘bin –nu bha –ya –zɔn =dhɛ Biblö ‘yii ‘go ‘‘gbʋʋ, ‘‘kɛɛ tɛawɔn –mü ‘yö- kewɔn ‘dhö ‘dhö. ‘‘slë ‘ö -tiaandhö ‘ö- -dhɛ ‘dhö- -bha =dhɛ -zlanwopömɛ -nu =wa kë -yö -slɔɔ -dhɔ waa mɛ -wëëdhɛyösü ‘gü ‘mɛ ‘ö -gadhübhasü ‘dhö- -nu ‘yaɔ- ‘ka- -nu ‘‘piʋ̈. Kwa –bha ‘wɔnkëkɔ, kwa bhɛɛ‘‘ –kɔ, kwa zëdhiang, kwa –sɔbhɛɛsügü -wɔn, -dho –a –zɔn ‘‘mɔɔsëëbomɛ -nu –dhɛ =dhɛ Biblö ‘yaa ‘gosüka ‘‘gbʋʋ ‘yo ‘‘biʋʋdhö. Yë ‘ö bha –yö dɔsü ‘ka ko –kɔ ‘ka dodo ‘ka.

3.07.5 -- -Zlanwo –bha ‘gügbɩɩdhɛ waa këkɔ ‘ö ‘‘kʋʋsë -dhɛ ‘ö go –zlanpiʋ̈

● Piɛdhö ‘ö bʋmɛ ‘ka –ya –pö: „ Dëmɛ, yi dhö ‘dho de ‘‘piʋ̈ ? –Tasɛa ɔ̈ ‘yaa yë -yö -slɔɔ bhi =në ü ‘‘piʋ̈. ‘Yö ‘yi ‘dhang- bho- ‘‘dhiʋ̈, ‘yö ‘yii- dɔ =dhɛ bhi =në ‘ü Klisi ‘ka, ‘‘Slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ ‘ö go _zlan ‘‘piʋ̈. Klisi –mü ü ‘ka, Atanna gbö ‘‘Slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈“ (Zan 6:68-69; Matiö 16:16). ‘Yö ‘wɔn bha –a –gɔn dɔ- -bha ‘sëëdhɛ -blɛɛsü ‘gü: „ ‘Ka –da –dɛɛgü, abin pëga zii ‘aa –mü ka ‘ka, ‘‘kɛɛ pëga ‘ö ‘yaa see-, -wo ‘‘bhɩɩ- ‘ö tʋ̈ng =gban ‘gü ‘ö go –Zlan ‘‘piʋ̈ “ (1 Piɛdhö 1.23; waa Zan 1.13; 3.5 –depö).

● Zakö, ‘ö -kë Yesu dheebhang ‘ka, -yö -kɔglʋʋ -ziö -dadeegüsü bha- -ta Zlanwo ‘gü: „ –Yö kwa –kpɔ ö dhɔɔbhaa ‘gü, -a –wo ‘ö tɛawɔn ‘ka bha- ‘gü, kë ‘‘dhʋ̈ kö ‘kwa kë -a –bha –dapë -nu =plüün –blɛɛsü ’ka“ (Zakö 1:18).

● Zan ‘ö -kë =klang –nu bha- mɛ ‘dɛdɛsü ‘ka bha, -ya -pö ö faan =gban ‘ka =dhɛ: „ ‘Pë ‘ö gun –a zübhoyika, ‘pë ‘yii- ‘gü ma, ‘ö yi ‘‘tʋ -yö -ga –a ‘gü, ‘pë ‘yii yö yi ‘‘yanga =dede ‘ka, ‘ö -gban –tosɛa –kë -bha –wo –bha, -a ‘dhɛ ‘yii- yö ‘ö ‘yii- ‘güma, yö =në ‘yii- pö ka –dhɛ, ka depö, kö kaa –depö kö ‘kwa kwa –kɔ -da ‘ko =kwɛɛ-. Bhizë, kwa –bha –kɔdakokwɛɛsü bha –yö Dë waa- Gbö, Yesu Klisi =në ‘gü (1 Jean 1:1, 3).

● ‘Yö Pɔdhö -ya pö: „ ‘Lëë- ‘yaa n kë Zlanwo –gɔ: -yö Zlan –bha ‘gügbɩɩdhɛ ‘ö mɛ ‘‘ʋʋ mɛ ‘ö ‘dhang- bho- ‘‘dhiʋ̈ =në- -nu –bhaa ‘ka“. (Wlɔmö 1:16).

● ‘Mɛ Eblö ‘sëëdhɛ -bɛnzë bha –ya –pö: „ Atanna –wo ‘gü -yö ‘‘gbɩɩ ö faan ‘dhö- -bha, ‘ö ‘‘dhiʋ̈bɔsüka ‘ö =ziö- ‘ka –dhaa ‘‘dhɩ =plɛ -ta; -Yö -mɔɔ -bha ‘ö mɛ ‘nii- waa mɛ -Zuu ‘‘kan ‘koo, mɛ ga waa mɛ =nëng; ‘yö zadɔ mɛ zotagüwɔn waa mɛ zuëpiʋ̈wɔn –nu –bha.

-Zlan –bha ‘kɔdhigü -kwɛ 2000 –naa –ta, mɛ ‘gbɛ =dede dhebë -nu gɔɔn- -nu =në ‘wo =gbɛkiëdhɛkë =dhɛ Yesu –zë -dhiang –nu bha =sii waa- -tosɛa –ya ‘gü, ‘ö pasü ‘ka ‘gügbɩɩdhɛ ‘ka, tɛawɔn waa ‘wɔndɔdhe ‘ka. Pasitɛɛ mi Wilɛlimö Busiö ‘go Esɛnö (‘‘Lüma –sɛgü) ‘yö -pö ö -bha mɛ -nu –dhɛ ‘‘kpʋntaa –gwlü =plɛ -naa ‘ka ‘o- pö: =Ya kë =dhɛ ‘‘tʋ̈ng –kë pë ‘gü -pë -nu =wa zun ‘‘gblasü -bha kö ka ‘dho sië -dingkpɔdhɛ -nu –bha, pë =bhlëësü ‘aa –mü ka -bha ‘wëë- waa ka =slɔɔpë -nu ‘sü -sü ‘ka ‘‘kɛɛ ka bha Biblö, yö mü =dhɛ„ mɛ ‘yii ‘dho –tosɛa kë ‘bluu dosɛng –ta, ‘‘kɛɛ -wo ‘‘pɛpɛ ‘ö go Atanna ‘‘dhi “. (Matiö 4:4; Luc 4:4).

(Matiö 4:4; Luc 4:4). ‘‘Tan –nu ‘wo- bho –ya ‘‘yaan ‘‘tʋ̈ng ‘gü bha –yö -kë -zobodhe ‘ö -Zuugü -a ‘ka. ‘‘Tan –nu bha, -wo –wɩ kwa Dë ‘‘piʋ̈, ‘ö mɛ go ‘wɔn yaa ‘gü, ‘ö- -dhɛ kö -gasitɛ -yö kë- -bha –tosɛa ‘gü ‘yö- -kë ‘yö -Zlanwo –yö -pɛn ‘‘sɛ ‘‘pɛpɛ =gban ‘gü, ‘yö sü =dhɛ -zlanwo –dho pö ‘‘sɛ =gban –sɛ =gban ‘gü kö Yesu ‘yii nu =kö.

‘‘tan do ‘ö Matɛn Dhutɛɛ -ya bho –kwɛ (1483-1546):

Ü -wo ‘‘sɔɔ, -bho i ‘kun Dëmɛ!
I –bha ‘wɔnyaa –nu bhɔ taa
‘wo –ziö ü -bha ‘‘Slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ -dhɛ -gbloo ‘‘dhiʋ̈
Yesu Klisi, u gbö ‘ö -todhlü -gogagüsü ‘ka!
(Lutheran Hymnal, Australia, 197, 1)

Leipizigö -bha –ya ‘‘yaan ‘‘tan ‘ö- bho –kwɛ 1597 ‘ka:

Ü wo –yö tɛanwɔn ‘ka, ‘ö pö ‘aa- -bha;
‘pë pö -ya ‘güwɔn –kë, ‘‘tʋ̈ng =gban ‘gü,
‘‘dhɛdhɛ =gban ‘ka.
‘‘yan ‘‘ʋʋ ‘‘yan, ‘kö ‘a –tosɛa –kë,
‘kö ‘a ga ü n –bhaa ‘ka ‘ö ‘a ü -bhaa ‘ka;
Ma n –de nu ü -dhɛ, ma dɔsë =dede
(Lutheran Hymnal, Australia, 535, 3)

3.08 -- DHƐƐKPƆ -NU

-A wopömɛ -nu!

=Ya kë =dhɛ ‘ka ‘sëëdhɛ -be ya- daan’’ =dedewo, ka –dho =mɔɔ- -bha ‘ka dhɛɛkpɔ -nu ya- -nu –yɔɔbɔ -bhaasü ‘ka. Mɛ ‘’ʋʋ mɛ ‘ö dhɛɛkpɔ -nu ya- 90% -yɔɔbɔ ‘sëëdhɛbe ‘’sueisiö ya- ‘gü, -dho =mɔɔ- -bha ‘ö- =trɔɔn ‘’sëëdhɛ ‘ö:

DAANPË
Pë =bhlëësü ‘wo dho =mɔɔ -bha ‘wo bɔ- -ta ‘wo Klisi –wɔn -dhiang zë- ‘ka ‘’mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ

-Yö =dhɛ faandɔwo ‘ö dho Yesu –bha bɔmɛ -nu ‘wo dho kë ‘diaa’’ –nu ‘’piʋ̈

  1. ‘‘Mɔɔsëëbhomɛ -naa –tosɛa ‘ö mɛ -gɛnloo mɛ -nu ‘‘piʋ bha –yö mü =dhɛ Biblö ‘‘glʋʋ ‘‘piʋ̈ ? ‘yö ‘më -kë ‘yö ‘waa ‘dhang bho ‘tɔng- ‘sëëdhɛ waa Naɔ -së ‘sëëdhɛ bha- ‘‘dhiʋ̈ ?
  2. –Më -kë Zufö -nu ‘ka Medinö ‘yö ‘wo ‘Tɔng ‘sëëdhɛ bha- -dingkpɔ Maadu ‘ö kë -naa ‘pö- zadɔmɛ ‘ka bha- -gɔ ?
  3. –Bhadhi –kaɔndo ‘ö -Kwlana ‘gü bha –a –mɛɛ =në ka ‘gü ‘wɔn ‘‘dhʋ̈ =nëngsü ‘ka ?
  4. =Dhɛ -mɛɛ -në -Kwlana ‘gü ‘yö pösüka =dhɛ Zufö -nu –todhʋ̈sü -wo –dho ‘ko –dhɛ ‘yoo Biblöwo ‘bha –nu bho ‘‘gblʋʋ ?
  5. =Dhɛ -mɛɛ =në pö -sü ‘ka –Kwlana ‘gü =dhɛ Biblö bha pö -ya –bha ?
  6. ‘Më -Kwlana –ya pö Biblöwo –bhogblʋʋ -sü ‘gü (Injil)?
  7. –Kɔ -mɛɛ i dho- ‘güpö- ‘ka ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -dhɛ =dhɛ -wodhiʋ̈loomɛ ‘ö -kë =dhɛ Moizö ‘dhö“, ‘ö- ‘‘plüün –yö bho Detedhonɔmö 18:15,18 ‘gü bha ‘yaa Maadu ‘ka?
  8. ‘Më -kë ‘yö Yesu –bha ‘‘plüün ’ö bho ‘ö -kë mɛzuëdhuamɛ  (paraklétos) ‘ka bha ‘yaa –mü Maadu nu -sü ‘ka tongtongdho ?
  9. –Më ‘pö ‘‘mɔɔ- -nu –bha ‘wɔndɔmɛ -nu ‘wo- -dhɛyö kö =wa Biblö waa –Kwlana dan ‘‘kwëë? ‘Yö -a ‘‘slë ‘wo- =slɔɔ kö -wa kë =në gun –më ‘ka ? 
  10. –Më ‘‘slë suu ‘ö -kë yaa ‘ka =dhɛ =mlɛɛ bhaa ‘dhö ‘ö Debatö -ya –kë -Kwlana waa Biblö -a –nu –zɔnkwë -sü ‘ka ‘ö -bɔ Yesu ‘kamɛ waa mɛ ‘gbɛ -nu bho zian –ta Azi –sɛ waa mɛtii –sɛ -nu ‘gü ? 
  11. ‘Wɔn zü ‘‘saɔdhu –mɛɛ =në ‘ka dho =mɔɔ- -bha ‘ka- sü kö ‘ka- -zɔn ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu =dhɛ Biblöwo bha –a –zëkadhɛ ‘yaa-  -bha?
  12. Dëmɛ yöö =dede -ya –zɔn Zedhemi –dhɛ mi =dhɛ -a –wo bha –a -zëkadhɛ -tangga ‘yaa- -bha?
  13. ‘Më ‘kwa =mɔɔ- -bha ‘kwa- =daan Detedhonɔmö 4:2 waa ‘‘gwëng ‘sëëdhɛ 30:5-6 ‘gü ‘‘tʋ̈ng ‘‘pepe ‘ö ‘kwa- pö ‘kwa- -zɔn =dhɛ Biblöwo bha gagadede ‘ö ‘‘puu ‘‘pɛpɛ yö -mü?
  14. –Wokpö -mɛɛ -nu =në ‘wo –Nëngkwëë zii ‘gü ‘ö -zɔn =dhɛ ‘sëëdhɛ ‘‘slʋ̈ʋ̈slʋ̈ʋ̈ bha –yö ö -de –dhiang –zë?
  15. ‘‘Plüünbhowo ‘ö Esai 55:10-11 ‘gü –dho =mɔɔ- -bha ‘ö -kë yëkë ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu kpö ‘gü -mɛ faan dɔ -gɛn ‘ka mü =dhɛ?
  16. ‘Më -kë ‘yö ‘mɛ =yɔɔn sië ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –bha ‘ö- -dhɛ ‘dhö- -bha kö -yö Matiö 5:17-18 dɔ ö zuë‘‘ ‘‘piʋ̈?
  17. –Kɔ -mɛɛ =në Yesu yöö =dede –ya –zɔn ‘ka =dhɛ ‘ö -wo bha –dhii ‘yaa- -bha?
  18. ‘Dhukö -bha ‘sëëdhɛ zubhodhɛ -yö mü =dhɛ, ‘Dhukö -ya –bɛnzë, -dhɔtrɔ mi ‘ö glɛkö ‘ka bha, –dho =mɔɔ- -bha ‘ö kwa =daan -ee ?
  19. ‘Më dho =mɔɔ- -bha ‘ö- =zɔn ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ Zan –bha ‘sëëdhɛ ‘gü =dhɛ Yesu bha „ Atanna –wo “ ‘ö -kë =nëng ‘ka yö -mü? 
  20. ‘Më -kë ‘yö tɛanwɔnpö -zuu bha ‘ö -tiaandhö kwa ‘dhö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘dhö kwa –bhaa ‘ka? ‘Më -kë ‘yö -Zuu ‘ö bha ‘yaa =mɔɔ- -bha kö -yö kë ‘‘mɔɔsɛ ‘gü? ‘Wɔn ‘ö ‘‘dhʋ̈ bha  –a ‘‘gbɩɩdhɛ ‘ö- ‘gü kwa –bhaa ‘ka -yö mü =dhɛ?
  21. ‘Më -kë ‘ö Yesu –ya pö ö Dë -dhɛ bhɛɛsü’gü: „Ü -wo =në tɛanwɔn ‘ka“? –Wo bha- -pödhʋ̈sü ‘klɔɔ- -mü -më ‘ka?
  22. ‘Më -kë ‘ö -dhɛkpaɔdhia 22:18-19 ‘ö dho =mɔɔ- -bha ‘ö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ ‘ö- -nu zuë‘‘ ‘dhö ‘‘puu ‘ö -dhɛpʋ -nu -ta? 
  23. –Kɔ -mɛɛ ‘ö dhɛɛ‘‘ ‘ö -kë „ De ‘pö ‘tɔng- ‘sëëdhɛ bha- bhogblʋʋ?“ bha ‘ö –mɔɔ -bha ‘ö kwa –takun –a –zɔn ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu –dhɛ -sü ‘ka =dhɛ mɛ ’bhaa =mɔɔ- -bha kö -yö ‘tɔng- ‘sëëdhɛ bhogblʋʋ tongtongdhö ?
  24. –Kɔ -mɛɛ ‘ö dhɛɛ‘‘ ‘ö -kë„U –zota mü =dhɛ: -Më ‘‘tʋ̈ng =në ‘wo ‘tɔng- ‘sëëdhɛ bho- ‘ka ‘‘gblʋʋ bha?“ =dho =mɔɔ- -bha ‘ö kwa  –takun ‘ö- ‘ö dho ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘ka –zlan ‘‘piʋ̈?
  25. ‘Më ‘yö ‘sëëdhɛbe zii 1500 bha wii see- ‘‘iin ‘wii- -nu =pia? ‘yö ‘më -kë ‘yö -Kwlana =blɛblɛsü -nu –zë ‘wo- -nu =pia?
  26. Mɛzokuwɔn =dede –mɛɛ =në ‘ka dho =mɔɔ- -bha ‘ka- -slɔɔ Esai –bha ‘sëëdhɛ zii –nu bha- ‘gü ? 
  27. Zufö -nu ‘wo gun –tosɛa kë sië ‘‘mɔɔ- -sɛ ‘gü bha –ang daɔ -gun më ‘ka -Kwlana al-Mâ’ida 5:43-45 ‘gü?-Kɔ -mɛɛ ‘ö Maadu –ya –zɔn ‘ka –wokpö ya- ‘gü =dhɛ ‘tɔng- ‘sëëdhɛ bha –yö ‘kpëdhö?
  28. –Kɔ -mɛɛ =në -wokpö ‘ö -Kwlana al-Mâ’ida 5:46-47 ‘gü -yö kwa faan dɔ- ‘ka =dhɛ -a –dhɛa –bha ‘kö ‘kwa –tosɛa –kë ‘‘mɔɔsɛgü  ‘kwa ‘to –klu –sü ‘ka Yesu –bha ? ‘Më ‘ö -kë ‘yö ‘mɛ -tosɛa kë sië ‘‘mɔɔsɛ ‘gü ‘ö -dhɛ ‘dhö- -bha kö -yö -wokpö -nu yaa- ‘kun ö zuë‘‘ ‘‘piʋ̈? –bhö -Kwlana –wokpö =plɛ bha- -nu ‘gü pö!
  29. Maadu –ya –zɔn ‘mü =dhɛ -Nëngkwë zii waa- dɛɛ bha –wo ‘kpëdhö? ‘Kwa- dɔ mü =dhɛ Ala =dede –yö -wo –nu ‘wo –zlanwo ‘gü bha- -maa -kë? (-dhɛga -Kwlana al-Mâ’ida 5:48, ‘gü)
  30. ‘Më -kë ‘ö =yɔɔn mü kö Maadu –yöö kë Zlanwopö mɛ ‘ka ‘yö- pö -nu =gbanwo =dhɛ -wo –tosɛa kë –klusüka –a –nu –bha ‘sëëdhɛwo -ta? –A zë -dhiang bha –yö ‘më -zɔn Biblö -bha –kë kpengdhö -sü ‘gü? (-dhɛga -Kwlana al-Mâ’ida 5:68 ‘gü)
  31. De –nu ‘ö- -dhɛ ‘dhö- -bha kö Maadu –yö =yɔɔ- -nu ‘‘sɔɔ kö -wo –a –de –bha –Kwlanawo ‘ö ‘yaa gun- ‘güma sië bha -a ‘gü pö- -dhɛ? (-dhɛga Sourate Yunus 10:94 ‘gü) 
  32. De –nu ‘ö ‘‘mɔɔsëëbhomɛ -nu ‘wo dho =yɔɔn- -nu ‘‘sɔɔ kö -Kwlanawo ‘dhɛ ‘waa- ‘güma sië kö -wa ‘güpö- -nu –dhɛ (-dhɛga Sourate al-Nahl 16:43 ‘gü)
  33. –Më -nu ‘wo- -zɔn =dhɛ -Zlanwo bha pö ‘aa- -bha ‘ö ‘gügbɩɩdhɛ ‘dhö- ‘gü ‘zü? (-dhɛga -Kwlana al-Hadîd 57:27 ‘gü)
  34. –Wokpö -mɛɛ =në- -zɔn bɔmɛ -nu –dhɛ =dhɛ Atanna –wo bha –a -zëkadhɛ -tangga ‘yaa- -bha? 
  35. ‘Më -kë ‘yö ‘pɔdhö -ya pö =dhɛ Naɔ -së ‘ö go Atanna ‘‘piʋ̈ bha ‘gügbɩɩdhɛ mü? (dhɛga Wlɔmö 1:16 ‘gü)
  36. Kwa Dëmɛ ‘ö bhɩɩ- bha =ya dhiang zë ü -dhɛ -a –wo ‘ö- -bɛndhö zësü ‘ka –a ‘gü -ee? =Ya kë -së ka –bhaa ‘ka. ‘Pë ‘ö- pö ka –dhɛ -kaa kë ‘sëëdhɛ ‘‘kplu ‘ka kö ‘ka- bɔ i –dhɛ

Every participant in this quiz is allowed to use any book at his disposition and to ask any trustworthy person known to him when answering these questions. We wait for your written answers including your full address on the papers or in your e-mail. We pray for you to Jesus, the living Lord, that He will call, enlighten, send, guide, strengthen, protect and be with you every day of your life!

Yours in His service,

Abd al-Masih and his brothers in the Lord

Send your replies to:

GRACE AND TRUTH
P.O.Box 1806
70708 Fellbach
GERMANY
or by e-mail to:

info@grace-and-truth.net

www.Grace-and-Truth.net

Page last modified on May 17, 2023, at 12:55 PM | powered by PmWiki (pmwiki-2.3.3)