Previous Chapter -- Next Chapter

13.1.6. Kor'an ọ dị elu karịa akwụkwọ nsọ ndị ọzọ n'ihi na ha agbanweela, ebe ọ bụ naanị Kor’an ka abụrụla echekwara?

Nzọrọ na Koran dị elu karịa akwụkwọ nsọ ndị ọzọ n'ihi na ha niile agbanweela bụ nkwupụta dịtụ iche n'ihi na ugbu a ọ bụ ebubo nrụrụ nke ederede nke akwụkwọ ndị ọzọ ruo n'ókè na anyị amaghị ihe ha na mbụ kwuru. akwadoghị nkwupụta a ma ọlị site na ihe akaebe ederede, ederede nke Baibul, ma ọ bụ ọbụna Koran. Baibul debere n'ụzọ doro anya ichekwa okwu Chineke n'aka Chineke ọ bụghị mmadụ:

Devid kwuru n'Abụ Ọma:

Kraịst na-ekwu n'Oziọma:

Anyị nwekwara ịdọ aka ná ntị doro anya sitere n’aka Chineke nye ndị ya:

E kwughachiri ịdọ aka ná ntị ahụ n'akwụkwọ Mkpughe:

Site na nkwa ndị a niile na ịdọ aka ná ntị niile, ọ dịghị otú onye kwere ekwe ga-esi tụgharịa uche n'echiche nke ịgbanwe otu akwụkwọ ozi, ma ọ bụrụ na onye Alakụba na-ekwu na ndị na-agbanwe ya abụghị ndị kwere ekwe, oleezi otú ndị kwere ekwe ga-esi hapụ ya mee n'emeghị ihe ọ bụla gbasara ya? Ihe na-adọrọ mmasị ebe a bụ na Koran n'onwe ya anaghị ekwu na mgbanwe ederede nke Baibul. N'ụzọ megidere nke ahụ, Kor'an kwuru:

Anyị na-ahụ ihe ole na ole n'akụkụ a nke Kor'an:

• Dị ka Kor'an si kwuo, Chineke ezipụla Torah na Oziọma nke nduzi na ìhè dị n'ime ya.
• E nyere ya ndị amụma, ndị nna ukwu na ndị Rabaị ka ha debe ya.
• Kraịst akwadowo Torah nke bịara n’iru ya.
• A na-arịọ ma ndị Juu ma ndị Kraịst dị ka Koran si kwuo ka ha kpee ikpe dịka ihe e nyere ha si dị.
• Kor’an kwadoro Injeel ma kwuo na ọ na-echebe ya.
• Nkebi ahịrịokwu nke Arberry sụgharịrị dị ka "ebe nduzi na ìhè dị" bụ n'ezie ihe mgbagwoju anya n'asụsụ Arabik n'ụzọ dị egwu (n'ezie nkebiokwu ahụ enweghị ngwaa n'ezie). Otú ọ dị, ná mgbalị ịtụ aro na ọ bụ ezie na nke a pụrụ ịbụ eziokwu n’oge gara aga, e mebiewo Injeel ugbu a, ụfọdụ nsụgharị Alakuba ọgbara ọhụrụ na-ekwu “nke nduzi na ìhè dị n’ime ya” ma ọ bụ “nke nwere nduzi na ìhè” nke na-egosi na nduzi ahụ dị n’ebe ahụ mana ọ bụghịkwa nke bụ ntụgharị asụsụ Arab na-akwadoghị nke ọma. Ọbụlagodi na anyị were ntụgharị ntụgharị okwu gara aga, ọ naghị eme ka ederede ahụ nwee ntụkwasị obi ma ọ bụ na-agbanwe agbanwe. Dị ka ihe odide Kor'an si kwuo Kraịst kwadoro ihe dị n'ihu ya, Mohammed kwadoro ihe dị n'ihu ya, ya mere ọ bụrụ na anyị nwere ederede ọ bụla site n'oge Mohammed ma ọ bụ Kraịst mgbe ahụ anyị nwere ederede kwadoro. Ọ bụrụ na ederede n'oge Kraịst ma ọ bụ Mohammed ezighi ezi mgbe ahụ nkwupụta nke kor'an maka nkwenye bụ ụgha, ọ pụtakwara na Kor'an dara n'ichekwa akwụkwọ nsọ. Anyị nwere ihe odide Akwụkwọ Nsọ ugbu a n'ihu Kraịst n'ime akwụkwọ mpịakọta Osimiri Nwụrụ Anwụ na anyị nwere ọtụtụ iri puku akwụkwọ odide nke Baibul site na tupu oge Mohammed.

N'oge a, ndị Alakụba na-agbalịkarị ịrụtụ aka n'ụdị dị iche iche ederede ma na-ekwu na nke ahụ na-egosi isi okwu ha, mana nke ahụ abụghị ikpe ma ọlị. Enwere ihe dị iche n'inwe ọdịiche dị na ederede na amaghị ihe ederede na-ekwu. Dị ka ihe atụ, ọ bụrụ na anyị asị “Jizọs Kraịst” na “Kraịst Jizọs,” a ga-agụta ha dị ka ihe dị iche iche ma ọ dịghị onye chere na anyị amaghị ihe akụkụ Akwụkwọ Nsọ ahụ kwuru. Ọzọkwa, Koran na-arịọ ndị Juu na ndị Kraịst ka ha kpee ikpe dịka ihe ha nwere siri dị. Kedu ka Kuran siri kwuo ka ha kpee ikpe dịka akwụkwọ e chere na e merụrụ emerụ si dị? Anyị na-agụ ebe ọzọ na Koran:

Koran nke na-agwa ndị mmadụ ka ha jụọ ndị Juu na Ndị Kraịst ihe ha na-amaghị. Ọ na-agwa Mohammed ka ọ jụọ ha ma ọ na-enwe obi abụọ:

Anyị kwesịrị ikwere na Kor'an gwara Mohammed ka ọ jụọ ndị Akwụkwọ (ndị Juu na Ndị Kraịst) ma ọ bụrụ na ọ nwere obi abụọ ma n'otu oge ahụ na-ebo ha ebubo nrụrụ aka?

Anọghị m ebe a na-achọghị ịkwado eziokwu nke Baibul site na Kor’an, kama m na-agbalị ịmata ọdịiche dị n'etiti ihe Alakuba na-ekwu na akwụkwọ ntọala ya na ihe ndị Alakụba n'ozuzu kwenyere. Ihe dị ịtụnanya bụ na ebubo dị otú ahụ bilitere n'etiti ndị Alakụba ọtụtụ narị afọ mgbe Mohammed nwụsịrị. Ndị Alakụba oge mbụ na ndị Kor’an boro ndị Juu ebubo na ha na-ewere ụfọdụ okwu na-apụtaghị ìhè na site n’ịgbagọ ire ha iji mee ihe ọchị site n’okpukpe ziri ezi (Kor’an 4:46). Ha ekwughị na ndị Juu gbanwere ihe odide ahụ n'onwe ya. Nke a abụghị ihe a na-ekwu taa, na n'ọnọdụ ọ bụla nke a na-emekarị na ederede ọ bụla; ebe ị nwere onye n'ihi ihe ọ bụla na-agbalị imebi ihe ederede, anyị ga-alaghachi azụ na ederede iji ghọta ihe doro anya. Ma ndị Kraịst ma ndị Alakụba na ndị jụrụ okwukwe na-eme nke ahụ mgbe niile. Mana dịka ọ na-agbanwe ihe ederede na-ekwu, ọ nweghị ebe a na-ekwu na nke a na isi mmalite Islam mbụ. Kor’an ekwughị na ndị Juu ma ọ bụ Ndị Kraịst dere n’akwụkwọ nsọ ha ihe ọ bụla ekpugheghị site na Chineke; Ihe ọ na-ekwu bụ na ha na-ezobe ihe nzuzo (Kor'an 2:77), ha na-ezobe ihe akaebe (Kor'an 2:140), ha na-eji ire ha agbagọ akwụkwọ (Kor'an 3:78), ha na-atụba akwụkwọ ahụ. akwụkwọ n'azụ ha (Kor'an 3:187), na ha na-echefu akụkụ nke ozi (Kor'an 5:13). Ya mere, anyị na-ahụ na Koran na-ebo ndị Juu na Ndị Kraịst ebubo nrụrụ aka nke akwụkwọ nsọ ha ma ọ bụ naanị na ngụgharị ọnụ ha ma ọ bụ na nkọwa ha ma ọ bụghị na ederede n'onwe ya. Ndị ọkà mmụta Alakụba kwetara. Dịka ọmụmaatụ, Ar-Razi dere:

Ya mere, ebubo nke nrụrụ aka na-enweghị ihe akaebe apụghị ọbụna were kpọrọ ihe. Ọ bụ ebubo ọ bụghị naanị megide Baibul dịka ndị Alakụba nwere ike iche, kama megidekwa Kor'an, n'ihi na kor'an na-ekwu:

na Kor’an na-ekwu na Akwụkwọ Nsọ dị ka ekpughere ya bụ n'ezie okwu Chineke! Ọzọkwa, Koran, dị ka anyị hụrụ, na-ekwu na e zitere ya dị ka onye nche nke akwụkwọ nsọ (5:48), nke pụtara:

1. Chineke adịghị echekwa okwu ya.
2. Ndị Juu na Ndị Kraịst jisiri ike mebie okwu Allah ma ọ nweghị ike ime ihe ọ bụla gbasara ya.
3. Mohammed enweghị idebe otu akwụkwọ nsọ nke dị n'oge ya dịka a gwara anyị na Haddi: "Otu ìgwè ndị Juu bịara kpọọ onye ozi nke Allah ka ọ bịa Quff. N’ihi ya, ọ gara leta ha n’ụlọ akwụkwọ ha. Ha sịrị: Abul-Qasim, otu n’ime ndị nwoke anyị na nwanyị akwaa iko; ya mere kpọsanu ha ikpé. Ha debere onye ozi nke Allah ihe ngbochi nke nọ ọdụ na ya wee sị: Weta Torah. E wetara ya. Mgbe ahụ, o wepụrụ ihe ntụchi ahụ n'okpuru ya ma tinye Torah n'elu ya na-asị: Ekwenyere m na gị na Onye kpugheere gị.” (Sunan Abi Dawud - 4449).
4. Ndị Alakụba mgbe Muhammad kwụsịrị idebe akwụkwọ nke dị n'oge ha na nke Muhammad ṅụrụ iyi.

N'ụzọ bụ isi, ebubo a na-ata onye ọ bụla ụta. Ọ chọkwara ka a jụọ ajụjụ ndị ọzọ, ya bụ, olee mgbe nrụrụ aka ahụ eboro ebubo mere, na n'aka ònye? Ka anyị leba anya n’ajụjụ mbụ. N'ebe a, anyị nwere ohere atọ:

1. N'oge edere ha - nke pụtara n'oge Mozis na Jizọs. Ohere dị otú ahụ na-emebi echiche nke ibu amụma na Islam dịka ọ na-ekweta na ndị amụma n'onwe ha abụghị ndị a pụrụ ịtụkwasị obi (dịka Alakuba na-akụziri ha ịbụ). Ọ pụtakwara na Chineke agaghị ahọrọ otu onye amụma kwesịrị ntụkwasị obi, na kor'an bụ akwụkwọ ụgha maka ịzọrọ na ndị amụma enweghị mmehie na ntụkwasị obi.
2. A gbanwere akwụkwọ ahụ otu oge n'etiti Jizọs na Mohammed. Nhọrọ ahụ anaghị adabere na nyocha ebe anyị nwere ọtụtụ puku akwụkwọ site n'oge ahụ ma anyị nwere akwụkwọ mpịakọta nke Oké Osimiri Nwụrụ Anwụ nke malitere n'ihu Kraịst. Ọ pụtakwara na Mohammed na ndị Alakụba arụghị ọrụ e nyere ha na Kor’an ka ha na-echekwa Akwụkwọ Nsọ.
3. O mere mgbe Mohammed gachara. Ọzọ nke ahụ anaghị arụ ọrụ maka otu ihe kpatara ya: ịdị adị nke ihe odide, ịdị adị nke ntụgharị asụsụ n'ọtụtụ asụsụ.

Nanị nhọrọ dịnụ bụ na nrụrụ aka dị otú ahụ emeghị na mbụ, ebe ọ bụ na ihe akaebe adịghị akwado ya, ọtụtụ ihe àmà na-emegidekwa ya.

Ugbu a, ka anyị leba anya n’ajụjụ bụ́ onye e kwesịrị ịgbanwere Baịbụl. Alakuba enyeghị azịza nke a, ya mere, ka anyị leba anya na nhọrọ.

a) Ndị Juu: Ọ bụrụ na ndị Juu gbanwere ihe odide ahụ iji gọnarị ma ọ bụ gbanwee amụma ndị e buru banyere Jizọs ma ọ bụ Mohammed, gịnị mere na Ndị Kraịst narị afọ mbụ na-ekwughị ihe ọ bụla banyere ya? N’ụzọ megidere nke ahụ, Ndị Kraịst boro ndị Juu ebubo ọtụtụ ihe, ma ịgbanwe Akwụkwọ Nsọ abụghị otu n’ime ha. Pọl onyeozi kwuru, sị:

Ụka mbụ dabere na agba ochie. Mgbe Kraịst kwuru, sị:

ọ na-ekwu maka agba ochie. Mgbe Pita kwuru, sị:

ọ na-ekwu maka agba ochie; mgbe Luk dere, sị:

ọ na-ekwu maka agba ochie. N'ezie, mgbe agba ọhụrụ na-ekwu maka akwụkwọ nsọ, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mgbe niile na-ekwu maka agba ochie. Anyị ka nwekwara ihe karịrị narị amụma atọ gbasara Kraịst n’ime Agba Ochie; ndị Juu na-agọnarị ihe ha na-ekwu ma ọ bụ gbalịa ịkọwapụta ha mana ha ka nọ n'akwụkwọ ha.

N’ikpeazụ, ọ bụrụ na ndị Juu gbanwere akwụkwọ ha, gịnị mere ha ji hapụ ihe ihere nile na-emenye ihere nke ndị nna nna ha n’ebe ahụ? Tulee ihe ị gụrụ n’Agba Ochie na ihe ị gụrụ n’ọtụtụ akwụkwọ ndị Alakụba gbasara Mohammed, ị ga-ahụkwa ihe dị iche. Ndị ode akwụkwọ Alakụba na-agbasi mbọ ike iwepụ ma ọ bụ jụ ihe ọ bụla nwere ike imenye ihere ma mesie omume ya kwesịrị otuto ike ruo n'ókè nke ịchọ mma. Ya mere, gịnị mere na ndị Juu emeghị ihe yiri nke ahụ na ihe e dere na Baibul banyere mmehie nke ndị amụma na ihe ọjọọ nke ndị eze Judia na Sameria?

b) Ndị Kraịst: O nwere ike ịbụ Ndị Kraịst gbanwere Baịbụl. Ma ọ bụrụ otú ahụ, olee otú ma Ndị Kraịst ma ndị Juu ga-esi nwee otu Agba Ochie ahụ n’agbanyeghị na ha ekwekọrịtaghị ihe ọ pụtara? Ọ bụrụkwa na ha mere otú ahụ, gịnị mere ndị Juu na narị afọ mbụ ekpugheghị ha ma gbuo okpukpe ọhụrụ ahụ n’oche ya? Olee asụsụ ha ji mee ya? Na Hibru na Aramik ka ọ bụ n'asụsụ Grik? Olee otú ihe odide anyị nwere si tupu Iso Ụzọ Kraịst kwekọọ na ihe anyị nwere mgbe?

c) Ma: Ma eleghị anya ma ndị Juu na ndị Kraịst mere ya ọnụ. Ọfọn, olee mgbe ha kwekọrịtara na nke ahụ tupu Iso Ụzọ Kraịst amalite? Nke ahụ agaghị ekwe omume, n’ihi na anyị nwere ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ Agba Ochie nile e dere kemgbe ọtụtụ narị afọ tupu Iso Ụzọ Kraịst n’Oké Osimiri Nwụrụ Anwụ. Gịnị mere na ndị Rom ekpugheghị ma ndị Juu ma ndị Kraịst ma si otú ahụ kpochapụ ndị iro ha abụọ ozugbo?

d) Mba nile nke ụwa: Nke a bụ nanị nhọrọ dịnụ ma ọ bụrụ na anyị kwenyere na ndị Alakụba na e gbanwere ihe odide Akwụkwọ Nsọ ruo n’ókè nke na anyị amaghị ihe dị na mbụ. Mba ọ bụla nọ n'ụwa tupu Alakuba n'asụsụ niile na ebe ọ bụla e nwere akwụkwọ nke Akwụkwọ Nsọ kwetara ịgbanwe ụfọdụ amaokwu nke akwụkwọ ndị Juu na nke akwụkwọ Ndị Kraịst, tinyekwa amaokwu ndị ọzọ, iji gọnarị onye amụma nke ga-abịa narị afọ ole na ole emechaa. Ọ ga-abụrịrị na ha ekwenyela idegharị ihe odide ochie na nsụgharị ochie, gbaa ndị mbụ ahụ ọkụ, gharakwa ide ma ọ bụ kwuo okwu ọ bụla banyere ihe ha mere. Nhọrọ dị otú ahụ na-enweghị isi bụ ihe ndị Alakụba hapụrụ, ma eleghị anya ihe kpatara ha nwere ike iche maka ya bụ n'ihi na nke ahụ bụ kpọmkwem ihe Uthman mere na kor'an dị ka akọwara n'elu.

Ya mere, ma eleghị anya, n'ihi na nke ahụ bụ akụkọ ihe mere eme nke kor'an, ndị Alakụba na-eche na ọ bụ otu ihe ahụ na akwụkwọ ndị ọzọ. Mana enwere nnukwu ọdịiche dị n'etiti Koran na Baibul.

1. Kor’an dị n’otu asụsụ nke otu onye dere ihe karịrị afọ 23 n’otu ebe. N'aka nke ọzọ, e dere Baibul ihe karịrị afọ 2000 site na mmadụ iri anọ n'asụsụ atọ n'elu kọntinent atọ.
2. Kor’an bụ akwụkwọ nke otu ìgwè mmadụ (ndị Alakụba), ebe Baibul bụ nke dị iche iche nke ndị mmadụ na-ekwekọrịtaghị n'etiti onwe ha banyere ihe ọ pụtara, ma ọ bụ ihe ọ bụ.

N'ikpeazụ, ọ bụ ezie na anyị kwenyere na ndị Alakụba banyere mkpa nke akwụkwọ nsọ na-adịghị agha agha, ọ bụghị n'ezie ezi uche na Islam na-akụzi mkpochapụ nke okpukpe ndị ọzọ. Ya mere ọ bụrụgodị na anyị nwere akpaaka mbụ, ndị Alakụba ka nwere ike ikwu (dị ka ha na-eme) na e wepụrụ ya (wepụrụ ma dochie ya) site na Kor'an.